Οι τρομακτικοί σεισμοί σε Τουρκία και Συρία αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε ποτέ ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν
Μια δυσάρεστη έκπληξη περίμενε τους χρήστες του twitter στην Τουρκία στις 8 Φεβρουαρίου. Διαπίστωσαν ότι η πρόσβασή τους μέσω των περισσότερων παρόχων διαδικτύου είχε σημαντικούς περιορισμούς.
Αυτό δεν είχε να κάνει με τα προβλήματα συνδεσιμότητας που υπάρχουν εύλογα στις πληγείσες περιοχές, αλλά με φίλτρα και περιορισμούς που επιβλήθηκαν συνειδητά στο επίπεδο των παρόχων διαδικτύου.
Άλλωστε, η Τουρκία είναι μια χώρα που και στο παρελθόν έχει επιβάλει περιορισμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε περιπτώσεις έκτακτων καταστάσεων και μεγάλων ατυχημάτων. Οι λόγοι που έχουν επικαλεστεί οι αρχές είναι η εθνική ασφάλεια, η αποφυγή μετάδοσης εικόνων φρίκης και η πρόληψη της παραπληροφόρησης.
Το παράδοξο είναι ότι η απόφαση ελήφθη παρότι το twitter αποδείχτηκε ιδιαίτερα χρήσιμο για την αποστολή εκκλήσεων βοήθειας από θύματα που είχαν παγιδευτεί κάτω από τα ερείπια.
Το γιατί επελέγη να περιοριστεί η πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, φαίνεται να αφορά και το άγχος της τουρκικής κυβέρνησης να μπορέσει να διαχειριστεί την εικόνα της αναμέτρησης με τη μεγαλύτερη φυσική καταστροφή που έπληξε την Τουρκία εδώ και πολλές δεκαετίες, που ταυτόχρονα αποτελεί και μία από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες για τον ίδιο, τόσο ως προς την ανάγκη άμεσης ανταπόκρισης σε τεράστιες ανάγκες, όσο και ως προς τις κριτικές που διατυπώνονται για ελλιπή προετοιμασία του κρατικού μηχανισμού για ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Ο αριθμός των θυμάτων ανεβαίνει και μαζί και η οργή
Ο Ερντογάν ανακοίνωσε στις 8 Φεβρουαρίου ότι ο αριθμός των θυμάτων έχει ξεπεράσει τις 9.000, ο αριθμός των τραυματιών τις 52.000 και ότι έχουν καταρρεύσει 6.444 κτίρια.
Από πολύ νωρίς φάνηκε ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν ήταν προετοιμασμένος για μια καταστροφή τέτοιου μεγέθους. Πολλοί κάτοικοι στις πληγείσες περιοχές παραπονέθηκαν ότι περίμεναν αβοήθητοι γύρω από τα ερείπια περιμένοντας να έρθει εξειδικευμένος εξοπλισμός και προσωπικό να βοηθήσει με την ανεύρεση επειγόντων, κάποιες φορές ακούγοντας τις κραυγές για βοήθεια που έρχονταν από τα ερείπια. Σε αρκετές περιοχές φάνηκε να υπάρχει καθυστέρηση μέχρι την άφιξη κάποιας βοήθειας.
Η ίδια η επιλογή να μεταφερθεί όλη η ευθύνη για την απάντηση στην AFAD, την Αρχή Διαχείρισης Καταστροφών και Εκτάκτων Αναγκών, με περιορισμό των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων του στρατού, που είχε παίξει σημαντικό ρόλο στον σεισμό του 1999, έχει βρεθεί στο στόχαστρο της κριτικής.
Μικρά κονδύλια για την πολιτική προστασία
Η Τουρκία είναι μια χώρα όπου η ανησυχία για τους σεισμούς είναι πολύ μεγάλη. Η χώρα είναι από τις οι σεισμογενής στον κόσμο, ενώ γνώρισε επάλληλα κύματα αστικοποίησης που σήμαιναν και μεγάλα κύματα μαζικής οικοδόμησης κτιρίων, συχνά με κακοτεχνίες και προδιαγραφές που δεν αντιστοιχούσαν. Αυτό φάνηκε και στο σεισμό του 1999, που άλλωστε οδήγησε και σε σημαντική τροποποίηση των αντισεισμικών προδιαγραφών.
Παρ’ όλα αυτά φάνηκε ότι οι αντισεισμικοί κανονισμοί δεν τηρήθηκαν παντού, καθώς δημόσια κτίρια, όπως νοσοκομεία και αεροδρόμια που υποτίθεται ότι είχαν χτιστεί με αυτές τις προδιαγραφές υπέστησαν πολύ σοβαρές καταστροφές στον σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου 2023.
Η ίδια η τουρκική κυβέρνηση αναγνώρισε στον σχεδιασμό της για το 2023 ότι περίπου 870.000 κτίρια κατοίκησης ήταν επισφαλή σε όλη τη χώρα, επισημαίνοντας ότι αυτό σήμαινε ότι ολοένα και περισσότερες αστικές περιοχές χρειάζονταν σημαντικές παρεμβάσεις για την αναβάθμιση της αντισεισμικής προστασίας τους.
Όμως, το 2022 μόνο 21,2 δισεκατομμύρια λίρες (περίπου 1,3 δισεκατομμύριο δολάρια) ξοδεύτηκαν σε προγράμματα που αφορούν προγράμματα διαχείρισης κινδύνου, περίπου 05% των δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού, ποσό πολύ μικρότερο από αυτό που κατευθύνθηκε π.χ. στις αποπληρωμές τοκοχρεολυσίων ή στη χρηματοδότηση του προγράμματος για την ενίσχυση της πληττόμενης λίρας. Αλλά και τα ποσά που πήγαν στη θρησκευτική εκπαίδευση και τις σχετικές υπηρεσίες ήταν περισσότερα από όσα δόθηκαν για την ετοιμότητα για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών.
Την ίδια στιγμή οι γεωλόγοι και άλλοι επιστήμονες επισημαίνουν ότι καιρό τώρα προειδοποιούσαν για τέτοιες καταστροφές αλλά αισθάνονταν ότι η διοίκηση και οι πολιτικοί δεν ελάμβαναν υπόψη τις προειδοποιήσεις αυτές.
Μάλιστα ένας δημοσιογράφος κατέγραψε ότι από όλες τις προτάσεις που κατατέθηκαν στο κοινοβούλιο για κοινοβουλευτική έρευνα πάνω σε ζητήματα που είχαν να κάνουν με τους σεισμούς, μόνο πέντε εγκρίθηκαν από την κυβερνητική πλειοψηφία.
Τα πράγματα κάνει χειρότερα ότι παρότι στην Τουρκία μετά το σεισμό του 1999 έγινε υποχρεωτική η ειδική ασφάλιση των κτιρίων κατά σεισμών, μόνο το 54% των διαμερισμάτων στη χώρα καλύπτονται από αυτήν, με τα πιο υψηλά ποσοστά κάλυψης να είναι στα βορειοδυτικά όπου φτάνει το 62,7%.
Στα κοινωνικά προβλήματα που αφήνει πίσω του ο σεισμός ας προσθέσουμε και το ότι οι νότιες περιοχές που χτυπήθηκαν και οι οποίες συνεισφέρουν περίπου το 12% του ΑΕΠ της Τουρκίας, δεν είναι από τις πιο πλούσιες. Το κατά κεφαλή ΑΕΠ στις τρεις περιοχές κυμαίνεται ανάμεσα στις 5.600 και τις 7.000 δολάρια, αρκετά κάτω από τον εθνικό μέσο όρο των 9.592 δολαρίων. 
Η μεγαλύτερη πρόκληση
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πιθανώς να θεωρούσε ως μεγαλύτερη δοκιμασία που πέρασε το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Όμως, ο σεισμός φαίνεται να είναι ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση.
Η Τουρκία είναι αντιμέτωπη με μια τεράστια καταστροφή, με τις ομάδες διάσωσης να φαίνονται ότι υπολείπονται των απαιτήσεων μιας καταστροφής που περιλαμβάνει πάνω από 6.000 κατεστραμμένα κτίρια. Οι ζημιές σε υποδομές είναι εξαιρετικά εκτεταμένες. Η χώρα έχει μπροστά της ένα τεράστιο έργο ανοικοδόμησης.
Και μέσα σε όλα αυτά η χώρα πρέπει να κάνει εκλογές μέσα σε τρεις μήνες: στις 14 Μαΐου, την ώρα που υπάρχουν ερωτήματα για το εάν σε κάποιες από τις πληγείσες περιοχές αυτές θα μπορούσαν να διεξαχθούν.
Ο χρόνος μέχρι τότε είναι λιγότερος από αυτόν που ο Ερντογάν θα ήθελε για να δείξει ότι μπορεί να είναι ο ηγέτης που θα εξασφαλίσει την έγκαιρη και αποτελεσματική ανοικοδόμηση. Αναγκαστικά κυρίως θα κριθεί από το πώς θα εξελιχθεί η άμεση απάντηση και ανταπόκριση στις επείγουσες ανάγκες.
Είναι πολύ νωρίς να φανεί με σαφήνεια πώς επιδρά η καταστροφή στην εσωτερική πολιτική συζήτηση. Ανάλογα με το πόσο αποτελεσματική θα προσληφθεί η αντίδραση του κρατικού μηχανισμού, υπάρχει ένα φάσμα ενδεχομένων, από τη συσπείρωση γύρω από την τρέχουσα ηγεσία έως τη μαζική αποδοκιμασία, με την καταστροφή να λειτουργεί ως καταλύτης για να εκφραστούν βαθύτερες δυναμικές δυσαρέσκειας. Άλλωστε, ήταν η βαθύτερη αποδοκιμασία συνολικά του πολιτικού προσωπικού μετά το σεισμό του 1999, που σε μεγάλο βαθμό βοήθησε την ανάδειξη του AKP στην εξουσία και την «εποχή Ερντογάν».
Όμως, τώρα κρίνεται ο ίδιος ο Ερντογάν, οι πολιτικές που ακολούθησε τα προηγούμενα χρόνια και το εάν εξασφάλισε ότι η Τουρκία ήταν προετοιμασμένη για να αποφύγει να ξαναζήσει μέρες όπου του 1999, το εάν θα μπορέσει να δώσει το μήνυμα ότι ευρύτερα κομμάτια δεν είναι αβοήθητα απέναντι στις συνέπειες της καταστροφής.
Ο ίδιος φάνηκε ότι καταλαβαίνει την πρόκληση και κάνει αυτό που ξέρει να κάνει καλύτερα, δηλαδή να αξιοποιεί την παρουσία τιου: πήγε στις πληγείσες περιοχές, παραδέχτηκε σφάλματα, κάλεσε σε ενότητα, υποσχέθηκε ότι ξαναχτιστούν όλα τα σπίτια. Το ερώτημα είναι πόσο πειστικός φαντάζει σε μια τουρκική κοινωνία που είναι πιο δύσπιστη.
