Τι μπορεί να αποδώσει καλύτερα την ανδρεία ενός πολεμιστή, αν όχι το ίδιο του το ξίφος; Προσωπικό αντικείμενο στενά συνυφασμένο με την ταυτότητα του ιδιοκτήτη του, έχει χρησιμοποιηθεί διαχρονικά σε διάφορους πολιτισμούς ως σύμβολο δύναμης, κύρους και πολεμικής δεξιότητας.
Το συγκεκριμένο χάλκινο ξίφος του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης (ΜΔ 2591) που αποτελεί το Έκθεμα του Μήνα για τον Σεπτέμβριο, προέρχεται από ένα νεκροταφείο της Πιερίας που βρίσκεται κοντά στο χωριό Άγιος Δημήτριος, στη θέση Σπάθες. Σε μια απότομη πλαγιά του Ολύμπου, σε υψόμετρο 1.100μ., και σε θέση που εποπτεύει κομβικό πέρασμα έχουν ανασκαφεί 34 τάφοι. Αν και το νεκροταφείο δεν έχει διερευνηθεί σε όλη του την έκταση, όπως προκύπτει από τα ευρήματα, χρησιμοποιήθηκε στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, από τον 14ο έως και τα τέλη του 13ου/αρχές 12ου αιώνα π.Χ.
Το ξίφος, όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, βρέθηκε στον κιβωτιόσχημο τάφο 8, έναν από τους πλουσιότερους του νεκροταφείου. Στο εσωτερικό του είχαν ενταφιαστεί δυο άτομα. Το ένα, πιθανότατα άνδρας, βρέθηκε σε ήπια συνεσταλμένη στάση με το κεφάλι στον νότο, ενώ το άλλο, μάλλον γυναίκα, είχε τοποθετηθεί με αντίθετο προσανατολισμό. Ένας σωρός οστών συγκεντρωμένος στη γωνία του τάφου σχετίζεται με ανακομιδή παλαιότερης/–ων ταφής/-ών. Στο νεκροταφείο των Σπαθών η τοποθέτηση περισσότερων νεκρών σε έναν τάφο είναι πάγια πρακτική και πιθανότατα αποτελεί επιλογή που επιβάλλεται από συγγενικούς δεσμούς.
Το ξίφος εντοπίστηκε κάτω από τον δεξί πήχη του άνδρα, ενώ μια χάλκινη αιχμή λόγχης αποκαλύφθηκε δίπλα στον αριστερό ώμο του. Πέρα από τον οπλισμό, τον νεκρό συνόδευαν τρία μυκηναϊκού τύπου αγγεία (δυο μυροδοχεία και ένα φλασκί) και ένα τοπικό χειροποίητο μυροδοχείο. Στα δάχτυλά του φορούσε δυο μεταλλικά δαχτυλίδια, ενώ στην περιοχή του στήθους του βρέθηκαν επτά εγχάρακτοι σφραγιδόλιθοι από στεατίτη και αρκετές χάνδρες περιδέραιου φτιαγμένες κυρίως από ήλεκτρο, υλικό εισηγμένο από τη Βαλτική. Ανάλογα πλούσια κτερίσματα είχαν επίσης προσφερθεί και στον δεύτερο νεκρό του τάφου.
Το χάλκινο ξίφος αποτελείται από λογχόσχημη λεπίδα με νεύρωση, η οποία είναι ενιαία κατασκευασμένη με τη λαβή. Δυο κερατόσχημες διαμορφώσεις μεταξύ λεπίδας και λαβής προστάτευαν το χέρι του πολεμιστή, ενώ στην απόληξη της λαβής υπάρχει μύκητας μηνοειδούς σχήματος για την καλύτερη πρόσφυση του ξίφους στο χέρι. Η μια επιφάνεια της λαβής καλύπτεται με οστέινη επένδυση, η οποία έχει στερεωθεί στο ξίφος με καρφάκια. Ένα οστέινο επίμηλο που βρέθηκε στον τάφο διακοσμούσε το τελείωμα της λαβής. Επίσης, σώθηκαν θραύσματα της ξύλινης θήκης στο οποίο φυλασσόταν.
Μορφολογικά το ξίφος του Ολύμπου μοιάζει με έναν τύπο γνωστό από την ακρόπολη των Μυκηνών, την Κρήτη, την Ιθάκη και την Αττική, γι’ αυτό και η προέλευσή του θεωρείται μυκηναϊκή. Χρονολογείται στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ Α2 (1390/1370-1330-1315 π.Χ.). Η παρουσία του στον τάφο 8 μαζί με άλλα αντικείμενα μυκηναϊκού στιλ ή προέλευσης, όπως οι σφραγιδόλιθοι, τα κεραμικά αγγεία, οι κεχριμπαρένιες χάνδρες ή η χάλκινη αιχμή λόγχης, είναι στοιχεία που τονίζουν τον διακεκριμένο ρόλο που θα διαδραμάτιζε ο νεκρός στο πλαίσιο της τοπικής κοινότητας. Από όλα τα ταφικά κτερίσματα το ξίφος αποτελεί το πιο δραματικό και ισχυρό μέσο για να εκφράσει την ύψιστη αρετή του νεκρού, η οποία, απ’ ό,τι φαίνεται, ήταν η πολεμική ανδρεία. Δεν θα ήταν λίγες οι φορές που τον προστάτευσε στη μάχη σκορπίζοντας τον θάνατο στους εχθρούς. Όσο ζούσε ο πολεμιστής του τάφου 8, το ξίφος του ήταν το όπλο εκείνο που περισσότερο από κάθε άλλο τον κράτησε στη ζωή. Έχοντας ολοκληρώσει την αποστολή του, είναι λογικό πια να τον συντροφεύσει για πάντα στη μετά θάνατον ζωή του.
Πηγή: Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης
