Την ημέρα που δολοφονήθηκε ένας νέος άνδρας επειδή άργησε να μπει σε ένα καράβι (ανεξάρτητα από όλα τα άλλα -αν είχε εισιτήριο, αν ήταν στο φάσμα του αυτισμού κλπ) εξαφανίστηκε και η τελευταία αμφιβολία για τη φάση της αποκτήνωσης που ζει το είδος που λέγεται ‘άνθρωπος’.
Συνηθέστερα, δια ασήμαντη αφορμή.
Την ίδια ώρα, ελάχιστοι είναι αυτοί που είναι παρόντες στα περιστατικά και αντιδρούν.
Σαν να έχουμε αποχαυνωθεί.
Σίγουρα έχουμε σοκαριστεί και είναι γεγονός πως το σοκ μπορεί να μάς παραλύσει.
Φαίνεται όμως, ότι σιγά σιγά μουδιάζει όλο και περισσότερο το ένστικτο της υπεράσπισης της ανθρωπινής ζωής που δεν είναι η δική μας.
Λες και ο καθένας ενδιαφέρεται μόνο για το δικό του αγώνα επιβίωσης και ξεχνά (ή δεν θέλει) να δει τι γίνεται δίπλα.
Αν έχει καταστεί κάτι σαφές είναι πως η αύξηση του φαινομένου είναι τέτοια που μαθηματικά κάποια στιγμή θα φτάσει στο σημείο να μας αφορά.
Τότε δεν μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να μας βοηθήσει κάποιος, όταν εμείς δεν έχουμε βοηθήσει κανέναν.
Αλληλεγγύη λέγεται. Άλλη μια έννοια που τείνει να χαθεί στις ημέρες μας.
Πώς όμως, γίναμε έτσι.
ΑΠΟ ΨΥΧΟΠΑΘΕΙΣ ΕΧΟΥΜΕ ΓΙΝΕΙ ΣΑΔΙΣΤΕΣ
Ο Simon McCarthy-Jones είναι κλινικός ψυχολόγος και νευροψυχολόγος, καθηγητής στο Trinity College του Δουβλίνου. Έχει αναγνωριστεί διεθνώς, ως ειδικός στην εμπειρία των παραισθήσεων και ερευνά ψυχολογικά φαινόμενα.
Σε άρθρο του στο Conversation ανέλυσε το λόγο που αυξάνονται όσοι φαίνεται πως απολαμβάνουν όλο και περισσότερο να κάνουν κακό στους αδύναμους.
«Οι άνθρωποι είναι το μεγαλείο και τα αποβράσματα του σύμπαντος, είχε γράψει ο Γάλλος φιλόσοφος, Blaise Pascal, το 1658.
Από τότε, λίγα πράγματα έχουν αλλάξει.
Αγαπάμε και μισούμε.
Βοηθάμε και βλάπτουμε.
Απλώνουμε το χέρι και μπήγουμε το μαχαίρι.
Καταλαβαίνουμε όποιον ξεσπά για αντίποινα ή σε αυτοάμυνα.
Όταν όμως, κάποιος βλάπτει έναν αδύναμο αναρωτιόμαστε ‘πώς μπόρεσε;’.
Οι άνθρωποι συνήθως κάνουν πράγματα για να πάρουν ευχαρίστηση ή να αποφύγουν τον πόνο.
Για τους περισσότερους από εμάς, το να πληγώνουμε τους άλλους μας κάνει να νιώθουμε τον πόνο τους. Συναίσθημα που δεν μας αρέσει.
Αυτό υποδηλώνει δύο λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι μπορεί να βλάψουν τους αδύναμους: είτε δεν αισθάνονται τον πόνο των άλλων, είτε απολαμβάνουν να νιώθουν τον πόνο των άλλων.
Ένας άλλος λόγος είναι ότι βλέπουν μια απειλή.
Δεν χρειάζεται κάποιος να απειλεί το σώμα ή το πορτοφόλι μας. Μπορεί να απειλή την κοινωνική μας θέση.
Αυτό εξηγεί και άλλες ενέργειες που προκαλούν απορία. Όπως το γιατί ένας άνθρωπος βλάπτει κάποιον που τον βοηθά οικονομικά».
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΥ ΣΑΔΙΣΤΗ»
Κάποιος που χαίρεται να πληγώνει ή να ταπεινώνει τους άλλους είναι σαδιστής.
Όπως γράφει ο ΜcCarthy-Jones «οι σαδιστές αισθάνονται τον πόνο των άλλων περισσότερο από το φυσιολογικό. Και το απολαμβάνουν. Τουλάχιστον, μέχρι να ‘φύγει’. Τότε μπορεί να αισθανθούν άσχημα.
Ο λαός συνδέει τον σαδισμό με βασανιστές και δολοφόνους. Ωστόσο, υπάρχει επίσης το λιγότερο ακραίο, αλλά πιο διαδεδομένο, φαινόμενο του ‘καθημερινού’ σαδιστή.
Ο καθημερινός σαδισμός αφορά όσουςνιώθουν ευχαρίστηση όταν μέσα στην καθημερινότητα τους, πληγώνουν τους άλλους ή τους παρακολουθούν να βασανίζονται.
Πιο πολύ απολαμβάνουν να κάνουν πράγματα για να υποφέρουν οι άλλοι.
Είναι πιθανό να απολαμβάνουν ταινίες με βία, να βρίσκουν ενδιαφέροντα τα μαχητικά σπορ και τα βασανιστήρια.
Μπορεί να είναι ένα τρολ του Διαδικτύου ή ένας σχολικός νταής.
Έλκονται από βίαια παιχνίδια στον υπολογιστή. Και όσο πιο πολύ παίζουν, τόσο πιο σαδιστές γίνοντα».
Ακολούθησε η διάκριση του σαδιστή με τον ψυχοπαθή, με τον ειδικό να λέει πως «οι ψυχοπαθείς δεν βλάπτουν τους αδύναμους απλώς και μόνο επειδή απολαμβάνουν ευχαρίστηση από αυτήν την ενέργεια -αν και μπορεί να συμβεί αυτό.
Έχουν ατζέντα. Θέλουν πράγματα. Αν το να βλάψουν τους άλλους τους βοηθά να πάρουν αυτό που θέλουν, το κάνουν δίχως δεύτερη σκέψη.
Μπορούν να ενεργήσουν με αυτόν τον τρόπο επειδή είναι λιγότερο πιθανό να αισθανθούν οίκτο ή τύψεις ή φόβο. Μπορούν επίσης, να καταλάβουν τι νιώθουν οι άλλοι, αλλά να μην νιώσουν το συναίσθημα αυτό.
Αυτό είναι ένα σοβαρά επικίνδυνο σύνολο δεξιοτήτων.
Επί χιλιετίες, η ανθρωπότητα εξημερώνει τον εαυτό της. Και εκεί οφείλεται το γεγονός ότι πολλοί εξ ημών δύσκολα μπορούμε να βλάψουμε άλλους.
Πολλοί που βλάπτουν, βασανίζουν ή σκοτώνουν ‘στοιχειώνονται’ από την εμπειρία.
Ωστόσο, η ψυχοπάθεια είναι ένας ισχυρός προγνωστικός παράγοντας για κάποιον που ασκεί απρόκλητη βία».
ΠΩΣ ΓΙΝΑΜΕ ΣΑΔΙΣΤΕΣ
Η επιστήμη δεν έχει καταλήξει στο γιατί κάποιοι άνθρωποι είναι σαδιστές. «Υπάρχει η εικασία πως ο σαδισμός είναι μια προσαρμογή που μας βοήθησε να σφάζουμε ζώα, όταν αρχίσαμε να κυνηγάμε. Άλλοι προτείνουν ότι βοήθησε τους ανθρώπους να αποκτήσουν εξουσία.
Ο Ιταλός φιλόσοφος Niccolò Machiavelli πρότεινε κάποτε ότι ‘οι καιροί, όχι οι άνθρωποι, δημιουργούν αταξία’.
Σύμφωνα με αυτό, η νευροεπιστήμη προτείνει ότι ο σαδισμός θα μπορούσε να είναι μια τακτική επιβίωσης που ενεργοποιείται από καιρούς που γίνονται δύσκολες.
Όταν ορισμένα τρόφιμα σπανίζουν, τα επίπεδα της σεροτονίνης (βλ. νευροδιαβαστής) πέφτουν. Αυτή η πτώση μας κάνει πιο πρόθυμους να βλάψουμε τους άλλους, γιατί γίνεται πιο ευχάριστη η εμπειρία.
Υπάρχει και μια μέτρια έως μεγάλη κληρονομική συνιστώσα.
Δηλαδή, κάποιοι γεννιούνται σαδιστές. Ή να τους κάνουν οι γονείς τους, μέσω των δικών τους καταχρηστικών συμπεριφορών».
Ο φόβος και η απανθρωποίηση
«Ο σαδισμός περιλαμβάνει την απόλαυση της ταπείνωσης και της πληγής που προκαλούμε σε άλλο άτομο.
Συχνά λέγεται ότι η απανθρωποίηση των ανθρώπων είναι αυτό που μας επιτρέπει να είμαστε σκληροί.
Τα πιθανά θύματα που έχουν ταμπέλες που τα απαξιώνουν ως ανθρώπους, υποτίθεται ότι διευκολύνουν τους άλλους να τα πληγώσουν.
Υπάρχει μια αλήθεια σε αυτό.
Η έρευνα δείχνει ότι αν κάποιος παραβεί έναν κοινωνικό κανόνα, ο εγκέφαλός μας του ‘συμπεριφέρεται’ σαν να είναι μικρότερος άνθρωπος. Αυτό μας διευκολύνει να τιμωρούμε άτομα που παραβιάζουν τους κανόνες συμπεριφοράς.
Είναι ένα γλυκό συναίσθημα να πιστεύουμε ότι αν δούμε κάποιον ως άνθρωπο, τότε δεν θα τον πληγώσουμε. Πρόκειται όμως, και για επικίνδυνη αυταπάτη.
Ο ψυχολόγος Paul Bloom υποστηρίζει ότι οι χειρότερες σκληρότητες μπορεί να μη βασίζονται στην απανθρωποίηση ανθρώπων.
Οι άνθρωποι μπορεί να πληγώνουν τους άλλους, ακριβώς επειδή τους αναγνωρίζουν ως ανθρώπινα όντα που δεν θέλουν να υποφέρουν από πόνο, ταπείνωση ή υποβάθμιση.
Για παράδειγμα, το Ναζιστικό Κόμμα απανθρωποίησε τους Εβραίους, αποκαλώντας τους παράσιτα και ψείρες. Την ίδια ώρα, οι Ναζί ταπείνωσαν, βασάνισαν και δολοφόνησαν Εβραίους ακριβώς επειδή τους έβλεπαν ως ανθρώπους που θα υποφέρουν από τέτοια μεταχείριση».
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΑΓΡΙΟΤΗΤΑΣ
Στην ταινία Whiplash, ένας δάσκαλος μουσικής χρησιμοποιεί σκληρότητα για να ‘βγάλει’ το μεγαλείο ενός εκ των μαθητών του.
«Ο Γερμανός φιλόσοφος, Φρίντριχ Νίτσε πίστευε ότι έχουμε γίνει υπερβολικά απεχθείς σε μια τέτοιου είδους σκληρότητα.
Κατ’ αυτόν, η σκληρότητα επέτρεπε σε έναν δάσκαλο να επικρίνει σκληρά έναν άλλον άνθρωπο, για το καλό του. Επίσης, όλοι θα μπορούσαμε να γίνουμε σκληροί με τον εαυτό μας, ώστε να γίνουμε αυτοί που θέλαμε να είμαστε.
Ένιωθε ότι η σκληρότητα (προς τον εαυτό μας και τους άλλους) μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη του θάρρους, της αντοχής και της δημιουργικότητας.
Τώρα γνωρίζουμε τις δυνητικά φρικτές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της σκληρότητας που ζούμε από άλλους, συμπεριλαμβανομένης της βλάβης τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία.
Τα οφέλη του να είναι κανείς συμπονετικός με τον εαυτό του, αντί να του φέρεται σκληρά, αναγνωρίζονται επίσης όλο και περισσότερο.
Η ιδέα ότι πρέπει να υποφέρουμε για να αναπτυχθούμε είναι αμφισβητήσιμη.
Θετικά γεγονότα της ζωής, όπως ο έρωτας, η απόκτηση παιδιών και η επίτευξη αγαπημένων στόχων μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη.
Η διδασκαλία μέσω της σκληρότητας προκαλεί κατάχρηση εξουσίας και εγωιστικό σαδισμό.
Η ζωή μπορεί να είναι σκληρή, η αλήθεια μπορεί να είναι σκληρή, αλλά εμείς μπορούμε να επιλέξουμε να μην είμαστε.
