Είναι γεγονός ότι στη χώρα οι έμμεσοι φόροι, οι πλέον άδικοι μια και επιβάλλονται οριζόντια, είναι από τους υψηλότερους στην ΕΕ, ενώ αντιπροσωπεύουν μεγάλο μέρος των φορολογικών εσόδων.
Σφοδρή διαμάχη έχει ξεσπάσει για το κατά πόσον οι συντελεστές ΦΠΑ, που ισχύουν για βασικά προϊόντα και οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης ενισχύουν την ακρίβεια με την Αντιπολίτευση και χθες να “σηκώνει” το θέμα, και την κυβέρνηση για άλλη μια φορά να υποστηρίζει ότι ο ΦΠΑ και οι έμμεσοι φόροι “γεννούν” έσοδα που κατανέμονται στη συνέχεια στοχευμένα.
Πάντως είναι γεγονός ότι στη χώρα οι έμμεσοι φόροι, οι πλέον άδικοι μια και επιβάλλονται οριζόντια, είναι από τους υψηλότερους στην ΕΕ, ενώ αντιπροσωπεύουν το 60% των φορολογικών εσόδων, κάτι που δεν “συνάδει” με τα όσα ισχύουν στην ΕΕ, όπου οι άμεσοι φόροι είναι εκείνοι που “υπερέχουν”. Μάλιστα το όλο θέμα έχει επανειλημμένα έχει βρεθεί στο “μικροσκόπιο” κριτικής ξένων οργανισμών, όπως ο ΟΟΣΑ, που ζητούν αποκατάσταση “φορολογικής” δικαιοσύνης.
Υπενθυμίζεται ότι ποσό που φτάνει 134 δισ ευρώ χάνουν τα κράτη μέλη της ΕΕ, μόνο από το μέτωπο των εσόδων ΦΠΑ με την Ελλάδα να γράφει απώλεια 5-6 δισ ευρώ κάθε χρόνο σύμφωνα με όσα αναφέρονται την Έκθεση της ΤτΕ που δόθηκε, πέρυσι, στη δημοσιότητα. Μάλιστα οι αναλυτές της ΤτΕ σημειώνουν ότι στην Ελλάδα καταγράφεται μια μεγάλη υστέρηση που είναι 2,5 φορές μεγαλύτερο από το μέσο όρο της Ε.Ε-28 (25,8% έναντι 10,9%), πράγμα που σημαίνει ότι από τα 3 ευρώ που έπρεπε να εισπραχθούν το 1 ευρώ εξαφανίζεται στην διαδρομή.
Για το δε όγκο απωλειών από τον ΕΦΚ μόνο εκτιμήσεις μπορούν να γίνουν, με μόνο σίγουρο το γεγονός ότι η κατάσταση παραπέμπει σε μεγάλη “γάγγραινα” για το δημόσιο ταμείο, ειδικά όταν φέτος οι τιμές έχουν αυξηθεί.
Ο Αλέξης Τσίπρας
Την Τρίτη, πάντως, στο πλαίσιο της διακαναλικής συνέντευξης, ο Αλέξης Τσίπρας και πάλι “σήκωσε” το θέμα. “Είπε ο κ. Μητσοτάκης στον debate ότι η μείωση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης κοστίζει 4 δισ. Και αναρωτιέμαι: είναι πρωθυπουργός και λέει ότι κοστίζει 4 δισ. η μείωση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης; Όταν ο ίδιος ο κ. Σταϊκούρας, ασκώντας κριτική στο πρόγραμμα που παρουσίασε ο ΣΥΡΙΖΑ στη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβρη, όπου μίλησα για μείωση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης στα κατώτερα επιτρεπτά επίπεδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το κοστολόγησε στο 1,5 δισ.; Ορίστε το έγγραφο! Άρα εδώ υπάρχει μια εσκεμμένη παραπληροφόρηση” ανέφερε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Π.Σ..
Τι λέει ο υπουργός Οικονομικών;
Να σημειωθεί ότι μιλώντας την Τρίτη στο MEGA, στην πρωινή ζώνη ο υπουργός Οικονομικών Χρήστος Σταϊκούρας είχε τονίσει ότι: “Η μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα είναι 1,5 δις ευρώ. Και εγώ θα ήμουν ευτυχής να μοιράζουμε δισεκατομμύρια πριν τις εκλογές. Που θα βρίσκουμε κάθε χρόνο 9 δισεκ. ευρώ μόνο για την υγεία και την παιδεία; Έχουν φορολογηθεί τα υπερκέρδη των εταιρειών για να γίνει το market pass και τα 650 εκ. ευρώ. Συνεπώς, θα συνεχίσουμε να βοηθάμε την κοινωνία για όσο χρειαστεί με μη μόνιμα μέτρα και ταυτόχρονα θα έχουμε μόνιμες παρεμβάσεις στους μισθούς και στις μειώσεις φόρων αι ασφαλιστικών εισφορών. Σε ό, τι αφορά στα τρόφιμα, τα μέτρα θα είναι στοχευμένα, δεύτερον υπάρχει ένα δημοσιονομικό κόστος 1,5 δις ευρώ. Τρίτον πάρα πολλές φορές είδαμε ότι η μείωση του ΦΠΑ, για παράδειγμα στην Ισπανία, χάνει στην εφοδιαστική αλυσίδα. Έχει δημοσιονομικό κόστος αυτό το μέτρο και δεν έχει κοινωνική ανταποδοτικότητα”, είπε χαρακτηριστικά ο υπουργός Οικονομικών.
Άμεση μείωση
Από την πλευρά του ο Αλέξης Τσίπρας την Τρίτη επέμεινε ότι “η μείωση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης θα κοστίσει 1,5 δισ. Η μείωση του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας στα τρόφιμα θα κοστίσει γύρω στο 1,4 δισ. σε ετήσια βάση. 4 δισ. όμως ήταν η αύξηση των εσόδων στα δημόσια ταμεία από τη διατήρηση υψηλού ΦΠΑ το 2022. Αντιλαμβανόμαστε ότι εδώ υπάρχει εσκεμμένα μια παραπληροφόρηση” ανέφερε και στάθηκε στο ζήτημα του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ και της κοστολόγησής του.
“Επιπλέον, όταν κανείς κάνει μια αποτίμηση ενός προγράμματος, δεν μπορεί να το κάνει σε βάθος τετραετίας. Όλοι οι προϋπολογισμοί στη Βουλή γίνονται σε ετήσια βάση. Και είναι οξύμωρο αυτοί που μέσα σε έναν χρόνο έδωσαν σχεδόν 50 δισ. σε επιδοτήσεις, να εγκαλούν τον ΣΥΡΙΖΑ ότι θέλει στην τετραετία -λέει- να δώσει 80 δισ., τετραπλασιάζοντας όμως το κόστος του προγράμματός μας.
Εγώ λοιπόν θέλω για άλλη μια φορά να πω ότι η κοστολόγηση είναι εδώ, υπάρχει, είναι γνωστή σε όλους. Θέλω να πω για άλλη μια φορά ότι το κόστος σε ετήσια βάση είναι γύρω στα 5,5 δισ. ευρώ, δηλαδή σχεδόν το μισό από το δημοσιονομικό κόστος που είχαν οι επιδοτήσεις για την αισχροκέρδεια του ρεύματος μόνο το 2022.” τόνισε ο κ. Τσίπρας και προσέθεσε ότι;
“Και θέλω επίσης να αναφέρω ότι το κόστος αυτό είναι απολύτως εύλογο και βιώσιμο με μια έννοια, διότι ξέρετε κάτι; Κάθε πρόγραμμα έχει ένα σκέλος δαπανών, έχει κι ένα σκέλος εσόδων, όμως. Το 2022 είχαμε μονάχα στις εταιρείες ενέργειας, διύλισης και εμπορίας αερίου υπερκέρδη 6 δισ. ευρώ. Με τον ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση, αυτό δεν θα ξαναγίνει. Θα φορολογηθούν τα υπερκέρδη και θα υπάρξει ένας νέος μηχανισμός στην πηγή, ώστε να μην υπάρχουν τα υπερκέρδη αυτά. Και αυτό θα είναι όφελος των δημοσίων ταμείων” τόνισε ο Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και επανέλαβε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ εάν κερδίσει τις εκλογές θα προχωρήσει σε “μείωση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης και η μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα, που έχει ένα δημοσιονομικό κόστος από 1/7ου που θα εφαρμοστεί μέχρι τέλος του έτους, για τους έξι μήνες, 1,4 δισ. ευρώ.”
Ο κ. Τσίπρας επίσης στάθηκε και στην κριτική που δέχεται για το κατά πόσο μείωση συντελεστών έμμεσων φόρων θα σημάνει και μείωση τιμών.
“Είναι πολύ δύσκολο κανείς να προσπαθήσει να υπερασπιστεί ένα επιχείρημα που δεν μπορεί να έχει καμία λογική. Δηλαδή σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του κόσμου όλου που ένα από τα μέτρα -ένα, όχι το μοναδικό- για την αντιμετώπιση της πληθωριστικής κρίσης ήταν η μείωση του ΦΠΑ, δεν ξέρανε τι κάνανε;” διερωτήθηκε και αναφέρθηκε στην Ισπανία.
Η Ισπανία
“Η Ισπανία είναι μια από τις χώρες της ευρωζώνης που έχει τον χαμηλότερο πληθωρισμό από το 2022. Βεβαίως και πρέπει να υπάρχουν έλεγχοι σοβαροί στην αγορά, ώστε να μην απορροφηθεί η μείωση του ΦΠΑ. Αυτονόητο είναι αυτό ότι πρέπει να συμβεί, αλλά εγώ θέλω να απευθυνθώ στην κοινή λογική. Ο κ. Μητσοτάκης, ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης είτε έχει θεσπίσει, είτε έχει διατηρήσει χαμηλό ΦΠΑ σε μια σειρά από κλάδους που τον βρήκε από εμάς ή και το θέσπισε ο ίδιος. Στην οικοδομή θέσπισε χαμηλό ΦΠΑ. Γιατί το έκανε αυτό; Δεν το έκανε για να βοηθήσει την ανταγωνιστικότητά της; Να πέσουν οι τιμές; Στο τουριστικό πακέτο έχουμε χαμηλό ΦΠΑ. Γιατί γίνεται αυτό; Δεν είναι πιο ανταγωνιστικό το τουριστικό πακέτο με χαμηλό ΦΠΑ; Εάν είναι έτσι, να το αυξήσει. Στις μεταφορές, στα αγροτικά μηχανήματα, στα ιατρικά είδη, στον κινηματογράφο. Άρα λοιπόν εδώ μην προσπαθούμε να συγκρουστούμε με την κοινή λογική. Είναι απολύτως λογικό, φυσιολογικό να πέσουν οι τιμές με τη μείωση του ΦΠΑ.
Και μιας και αναφερθήκατε στο γάλα, εμείς έχουμε πει σε είδη άμεσης ανάγκης θα θεσμοθετήσουμε μηδενικό ΦΠΑ. Ψωμί, γάλα, παιδικές τροφές. Και βεβαίως ουσιαστικούς ελέγχους όχι μαϊμού ελέγχους που διεξάγει ο υπουργός Αναπτύξεως. Ουσιαστικούς ελέγχους στην αγορά, προκειμένου αυτή η μείωση να περάσει στον καταναλωτή.”
Ο Χρήστος Σταϊκουρας και η ακρίβεια
Ο υπουργός Οικονομικών, πάντως, στο MEGA και πάλι στάθηκε στις μεγάλες “νάρκες” της οικονομίας, που συνιστούν απειλές για την επόμενη μέρα. “Υπάρχουν δύο προκλήσεις· η μία είναι η ακρίβεια. μπορεί ο πληθωρισμός στην Ελλάδα να είναι από τους κατώτατους στην Ευρώπη αλλά ειδικά στα τρόφιμα είναι επίμονο όπως και στην Ευρώπη, και η δεύτερη πρόκληση είναι η νομισματική πολιτική, δηλαδή η διαρκής αύξησης των επιτοκίων από την ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα. Πληθωρισμός σημαίνει αύξηση των τιμών, πέφτει ο ρυθμός αύξησης των τιμών. Το να πέσουν οι τιμές δεν είναι κατ’ ανάγκη θετικό, πολλές φορές συνδέεται και με ύφεση. Αυτό που χρειάζεται είναι να μειωθεί ο πληθωρισμός. Πληθωρισμός είναι να κινείται σταθερά κάτω από το 2%. Αυτός είναι ο στόχος της νομισματικής πολιτικής. Όταν έχεις ανάπτυξη έχεις χαμηλό πληθωρισμό, έχεις αυξήσεις τιμών αλλά έχεις χαμηλό πληθωρισμό, γιατί έχεις ανάπτυξη άρα έχεις κατανάλωση. Αυτό συμπαρασύρει τις τιμές”, δήλωσε σχετικά με την ακρίβεια ο υπουργός Οικονομικών.
“Οι μικρομεσαίοι έχουν βοηθηθεί από την κυβέρνηση μέσω της άσκησης της φορολογικής πολιτικής. Ό,τι είχαμε πει το 2019 το κάναμε. Δεν ξέραμε τις κρίσεις που θα έρθουν και δώσαμε μέτρα ύψους 57 δις. ευρώ. Δύο παρεμβάσεις στους μισθούς. Για τους φόρους, κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος σταδιακή μέσα στην 4ετία, περαιτέρω μείωση ασφαλιστικών εισφορών στους μικρομεσαίους. Αύξηση του αφορολόγητου κατά 1.000 ευρώ για κάθε τέκνο, έχουμε και την στεγαστική πολιτική”, πρόσθεσε.
Για την επιδοματική πολιτική τόνισε ο κ. Σταϊκούρας: “Θα δούμε πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Προφανώς και θα υπάρχουν παρεμβάσεις για να σταθεροποιηθεί η κατάσταση. Με βάση την εικόνα που έχουμε, σε 8 μήνες ο ρυθμός αύξησης των τιμών, δηλαδή ο πληθωρισμός πέφτει. Και έχει πέσει σημαντικά πολύ περισσότερο στην Ελλάδα από ότι σε χώρες που πιθανόν να ακολουθήσαν πολιτικές τις οποίες εισηγείται ή επικαλείται η αξιωματική αντιπολίτευση, και όπου και αυξήθηκαν οι τιμές στα προϊόντα. Δεν παίζουμε με πειράματα με την οικονομικά, είναι χρήματα των φορολογουμένων. Πειράματα κάναμε το 2015 και είδαμε πού πήγαμε. Τα μέτρα πρέπει να είναι στοχευμένα όχι οριζόντια” τόνισε ο υπουργός Οικονομικών.
Το ΙΟΒΕ και η διαφορική φορολογία
Στο μεταξύ, σε μελέτη του, το 2020, που είναι ιδιαίτερα επίκαιρη σήμερα, με την συζήτηση αυτή που εξελίσσεται, το ΙΟΒΕ είχε αναδείξει τη σημασία του σχεδιασμού των πολιτικών ειδικής φορολόγησης και παροχής φορολογικών κινήτρων ή επιδοτήσεων για τον περιορισμό αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων και τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας. Ο τίτλος της μελέτης ήταν “Η διαφορική φορολογία και η επίδρασή της στην προώθηση και την επίτευξη στόχων της δημόσιας πολιτικής”.
Όπως αναφερόταν, η ειδική φορολογία και η παροχή φορολογικών και άλλων κινήτρων αποτελεί εργαλείο για την αντιμετώπιση αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων που συνδέονται με την παραγωγή, χρήση ή κατανάλωση ορισμένων προϊόντων (π.χ. ρύπανση, εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, κίνδυνοι υγείας και συνακόλουθη επιβάρυνση δημόσιου συστήματος υγείας, κ.ά.) και την επίτευξη σχετικών επιμέρους στόχων πολιτικής, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η προάσπιση της υγείας και ο έλεγχος της δημόσιας δαπάνης υγείας.
Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, στην περίοδο της δημοσιονομικής προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας τη δεκαετία του 2010, η ειδική φορολόγηση εφαρμόστηκε κατεξοχήν για την ενίσχυση των φορολογικών εσόδων, μέσω της αύξησης των συντελεστών και της εισαγωγής νέων ειδικών φόρων. Συγχρόνως, η χρήση διάφορων φορολογικών κινήτρων για την προώθηση στόχων της δημόσιας πολιτικής υποβαθμίστηκε ή καταργήθηκε.
Η πολιτική αυτή δεν στηρίχθηκε σε ανάλυση των συνολικών οικονομικών επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένων των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων που πιθανόν θα περιορίζονταν από την αύξηση της φορολογίας. Τα αποτελέσματά της ήταν όμως εμφανή στις σχετικές αγορές, στις οποίες η ζήτηση μειώθηκε και οι αρνητικές επιδράσεις περιορίστηκαν. Η εφαρμογή υψηλών συντελεστών φορολόγησης είχε ωστόσο και ανεπιθύμητα αποτελέσματα, όπως η σημαντική αύξηση του παράνομου εμπορίου προϊόντων που υπόκεινται σε ειδική φορολόγηση, ενώ τα εισπραχθέντα έσοδα υστερούσαν συστηματικά έναντι των προσδοκιών και των στόχων που είχαν τεθεί.
Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ, η φορολογική πολιτική θα πρέπει να ενθαρρύνει την καινοτομική δραστηριότητα που αποσκοπεί στην ανάπτυξη προϊόντων ή εναλλακτικών παραγωγικών διαδικασιών που περιορίζουν τις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή βλάβες σε σύγκριση με την υφιστάμενη κατάσταση. Σε αυτό τον στόχο μπορεί να συμβάλει η διαφορική φορολογία και η στοχευμένη επιδότηση προϊόντων και δραστηριοτήτων.
Όπως μάλιστα επισημαίνεται στη μελέτη, η φορολογική μεταχείριση είναι σκόπιμο να διαφοροποιείται ανάλογα με το μέγεθος των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων, ή αντίστοιχα η παροχή κινήτρων να κλιμακώνεται ανάλογα με τα προσδοκώμενα οφέλη. Αυτό προϋποθέτει την ανάλυση κόστους και οφέλους της παρέμβασης, προκειμένου τα κίνητρα που δίνονται να είναι αποτελεσματικά, αλλά και να ελαχιστοποιείται η εμφάνιση δευτερογενών μη επιθυμητών επιπτώσεων.
Η χρήση διαφοροποιημένης φορολογίας για την επίτευξη στόχων της δημόσιας πολιτικής έχει διεθνώς ένα ευρύ πεδίο εφαρμογών, οι οποίες είτε επικεντρώνονται άμεσα στον περιορισμό αρνητικών επιδράσεων όπως οι εκπομπές ρύπων και τα απόβλητα, είτε αποσκοπούν στην ενίσχυση της καινοτομίας και της ανάπτυξης νέων προϊόντων, όπως στις περιπτώσεις υποστήριξης των ΑΠΕ και των ηλεκτρικών αυτοκινήτων.
Ενδεικτικά, στη μελέτη εξετάστηκαν οι περιπτώσεις στήριξης των ΑΠΕ στην Ιταλία, επιβολής φόρου άνθρακα στη Σουηδία, παροχής κινήτρων για τα οχήματα χαμηλών εκπομπών CO2 και επιβολής περιβαλλοντικού τέλους για τις πλαστικές σακούλες στην Ευρώπη. Επιπλέον, εξετάστηκε η εφαρμογή διαφοροποιημένης φορολογίας σε προϊόντα, όπως η μπύρα σε Ολλανδία και Δανία και τα προϊόντα καπνού στη Σουηδία.Από τα συγκεκριμένα παραδείγματα διεθνών πρακτικών διαπιστώθηκε ότι ο συνδυασμός των διαφόρων εργαλείων φορολογίας και κινήτρων μπορεί να συντελέσει αποτελεσματικά στην επίτευξη σημαντικών στόχων της δημόσιας πολιτικής.
