Η συζήτηση για την αντιμετώπιση των κρίσεων, είτε είναι η κλιματική, είτε η στεγαστική, είτε οι ανισότητες, έχει γίνει πιο επίκαιρη από ποτέ. Και όπως σημειώνουν στο Social Europe, οι Μαριάνα Ματζουκάτο και Ράινερ Κατέλ, του University College του Λονδίνου, η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να γίνει η αιχμή του δόρατος για την αντιμετώπισή τους. Οι συγγραφείς, είναι ιδρυτές του Ινστιτούτου Καινοτομίας και Δημόσιου Σκοπού στο University College του Λονδίνου, ενός οργανισμού που μελετά την πολιτική σε επίπεδο πόλης, περιφέρειας και κράτους. Και μιλούν για την ανάγκη επενδύσεων.
Σε άρθρο τους που έχει δημοσιευθεί επίσης στο Project Syndicate, οι δύο οικονομολόγοι, ειδικοί σε θέματα δημόσιας διοίκησης, οι απαιτήσεις αυξάνονται διαρκώς, ενώ οι δημόσιοι φορείς παραπαίουν κάθε φορά που χτυπά μια κρίση. Αιτία, η υποχρηματοδότηση των φορέων στην τοπική αυτοδιοίκηση, η υποεπένδυση και η έλλειψη προετοιμασίας του δημόσιου τομέα.
Για τους συγγραφείς, η λύση είναι η ενίσχυση των διοικήσεων των πόλεων, η οποία δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί ως «αποδυνάμωση» της κεντρικής κυβέρνησης, αλλά ως ενίσχυση με την τοπική αυτοδιοίκηση. Η οποία μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμος συνεργάτης.
«Κυματοθραύστης»
Οι λόγοι, σύμφωνα με τους Ματζουκάτο και Κατέλ, είναι απλοί και αδιαμφισβήτητοι. Οι πόλεις είναι ο πρώτος κυματοθραύστης των κρίσεων. Εκεί γίνονται ορατά τα κλιματικά σοκ, εκεί οι ανισότητες, το πρόβλημα της ανεργίας. Και εκεί ενισχύεται ή διαβρώνεται πρώτα η δημοκρατία, ή, αναδύεται είτε καταποντίζεται η καινοτομία.
Καθώς η τοπική αυτοδιοίκηση επεκτείνεται, διαφοροποιείται και αποκτά πολιτική σημασία, οι δημοτικές αρχές πρέπει να ενισχύσουν την ικανότητά τους να προβλέπουν προκλήσεις, να υιοθετούν διαφορετικές προοπτικές και να ενεργούν γρήγορα.
Αυτό, όμως, προϋποθέτει πόρους. Αλλά μέχρι στιγμής, επισημαίνουν οι Ματζουκάτο και Κατέλ, οι επενδύσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση συχνά αντιμετωπίζονται ως λιγότερο σημαντικές από τις επενδύσεις σε υποδομές, ασφάλεια ή νέες τεχνολογίες.
Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως η ενίσχυση των τοπικών αρχών δεν ζήτημα γραφειοκρατίας, αλλά στρατηγικά επιτακτική ανάγκη για την αντιμετώπιση επειγόντων προβλημάτων. Επίσης, για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της δημοκρατίας. Και, για να επιτευχθεί αυτό, οι δυνατότητες του δημόσιου τομέα πρέπει να είναι σαφώς καθορισμένες, μετρήσιμες και ικανές να αντέχουν σε κραδασμούς.
Τι δείχνει η εμπειρία
Με βάση την έρευνά τους, στο πλαίσιο του Ινστιτούτου, διαπιστώνουν ότι το κλειδί για τον μετασχηματισμό είναι η αλλαγή του τρόπου εκπαίδευσης των δημοσίων υπαλλήλων. Δηλαδή να τους επιτραπεί να δουν τους εαυτούς τους ως δημιουργούς αξίας και διαμορφωτές αγοράς, όχι μόνο ως αναδιανομείς, διορθωτές αγοράς και ελαχιστοποιητές κινδύνου. Αυτό σημαίνει επανεξέταση της αξίας, του σκοπού και της δημιουργικότητας και ενθάρρυνση της δημιουργικής σκέψης εντός των δημόσιων θεσμών.
Επίσης, οι Ματζουκάτο και Κατέλ επισημαίνουν ότι, μέσω της συνεργασίας με κυβερνήσεις παγκοσμίως, έμαθαν ότι η παλιά οικονομική θεωρία της διόρθωσης των αδυναμιών της αγοράς αφήνει τις κυβερνήσεις αντιδραστικές, κατακερματισμένες, προσανατολισμένες στην αποφυγή του κινδύνου.
Όχι στα «αλυσοπρίονα»
Αλλά αυτό πλέον δεν έχει αντίκρισμα. Οι σημερινές αλληλένδετες κρίσεις απαιτούν μια νέα οικονομική θεωρία του δημόσιου τομέα. Μια θεωρεί που αντιμετωπίζει το κράτος ως προληπτικό διαμορφωτή της αγοράς, συνδημιουργό καινοτομίας. Ως θεσμό που παράγει δημόσιες υπηρεσίες και κοινωνικοτεχνικά συστήματα για ένα μέλλον χωρίς αποκλεισμούς, βιώσιμο και ανθεκτικό.
Ασκώντας σαφή κριτική στις τακτικές τύπου Μασκ, Τραμπ και Μιλέι, με τις σαρωτικές και χωρίς στρατηγική περικοπές, οι συγγραφείς επισημαίνουν ο μετασχηματισμός δεν γίνεται με αλυσοπρίονα. Αντίθετα, χρειάζεται οικοδόμηση εμπιστοσύνης και την ευθυγράμμιση με τις ανάγκες των πολιτών.
Το παράδειγμα της Βραζιλίας
Το συμπέρασμα των Ματζουκάτο και Κατέλ από τη συνεργασία τους σε εθνικό επίπεδο με τη Βραζιλία, σημειώνουν ότι οι προμήθειες αποτελούν συχνά το 30-40% του προϋπολογισμού μιας κυβέρνησης. Επίσης, ότι οι κρατικές επιχειρήσεις μπορούν να αποτελέσουν μέρος του προβλήματος της γραφειοκρατικής αναποτελεσματικότητας. Ωστόσο, μπορούν να αποτελέσουν μέρος της λύσης. Πώς; Βοηθώντας στη χρηματοδότηση πράσινων υποδομών και στην ανάπτυξη πράσινων αλυσίδων εφοδιασμού που επιτρέπουν στις μικρότερες εταιρείες να έχουν πρόσβαση στις αγορές.
Εδώ έρχεται η τοπική αυτοδιοίκηση. Επισημαίνουν ότι μεγάλο μέρος της καινοτομίας στον δημόσιο τομέα συμβαίνει σε τοπικό επίπεδο. Εν μέρει επειδή είναι ευκολότερο να πειραματιστεί κανείς με νέα εργαλεία και νέες συνεργασίες εκεί.
Σε συνεργασία με το πρόγραμμα Government Innovation του Bloomberg Philanthropies, ανέπτυξαν τον Δείκτη Δυνατοτήτων του Δημόσιου Τομέα. Πρόκειται για παγκόσμια προσπάθεια για την αξιολόγηση του πόσο αποτελεσματικά οι πόλεις μαθαίνουν, προσαρμόζονται και επιλύουν σύνθετα προβλήματα με την πάροδο του χρόνου.
Ο Δείκτης εστιάζει σε πρακτικά ερωτήματα: Μπορούν οι δημοτικές αρχές να καινοτομούν με συνέπεια; Μπορούν να συντονίζονται μεταξύ των τμημάτων, να εμπλέκουν τις κοινότητες και να διαχειρίζονται την αβεβαιότητα; Και -ίσως το πιο σημαντικό- μπορούν να οικοδομήσουν εμπιστοσύνη και να προσφέρουν πραγματική αξία στους κατοίκους;
Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα καθορίζουν αν η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να αντιμετωπίσει τις σημερινές κρίσεις. Και φυσικά να προετοιμαστεί για τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες του αύριο. Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι συνεργάστηκαν με περισσότερους από 200 δημοτικούς υπαλλήλους σε 45 πόλεις και περισσότερες από 20 χώρες. Και διαπίστωσαν ότι οι δυναμικές, προσαρμοστικές κυβερνήσεις δεν συμβαίνουν τυχαία. Είναι προϊόν σκόπιμων επενδύσεων, συνεχούς συντονισμού και συνεχούς μάθησης.
Φωτεινά παραδείγματα
Πόλεις που δείχνουν τον δρόμο στην τοπική αυτοδιοίκηση υπάρχουν.
Στο Ελσίνκι, η Ομάδα Στρατηγικής της πόλης χρησιμοποιεί δεδομένα σε πραγματικό χρόνο για να εντοπίσει τάσεις και να μοντελοποιήσει πιθανά αποτελέσματα. Έτσι, οι υπεύθυνοι για την αναπροσαρμογή των προτεραιοτήτων, τη διοχέτευση πόρων και τον σχεδιασμό αντιδράσεων πριν τα προβλήματα κλιμακωθούν σε κρίσεις, χρησιμοποιούν δεδομένα σε πραγματικό χρόνο.
Στη Νότια Αφρική, στο Κέιπ Τάουν, οι αξιωματούχοι παρακολουθούν τι έχει μεγαλύτερη σημασία για τους κατοίκους μέσω μιας ετήσιας έρευνας ικανοποίησης πολιτών. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα με την πάροδο του χρόνου, μπορούν να δουν ποιες υπηρεσίες βελτιώνονται και ποιες απαιτούν περισσότερη προσοχή.
Στη Μεδίνα της Σαουδικής Αραβίας, ο δήμος χρησιμοποιεί ένα μοντέλο franchise για να ενώσει διαφορετικούς φορείς γύρω από κοινούς στόχους. Ομάδες μεταξύ τμημάτων και εξωτερικοί συνεργάτες αναπτύσσουν από κοινού λύσεις, φέρνοντας νέα ενέργεια, γνώσεις και πόρους σε σύνθετες προκλήσεις.
Στο Ντάραμ της Βόρειας Καρολίνας, η Ομάδα Καινοτομίας της πόλης, εκδίδει ανοιχτές προσκλήσεις για ιδέες από το προσωπικό, διεξάγει έρευνες σε κατοίκους και παρακολουθεί ομότιμες πόλεις για να εντοπίσει ευκαιρίες για δοκιμή και βελτίωση των υπηρεσιών. Αυτή η προσέγγιση διασφαλίζει ότι οι βελτιώσεις βασίζονται στον αντίκτυπο του πραγματικού κόσμου και όχι στη θεωρία.
Στο επίκεντρο ο άνθρωπος
Οι Ματζουκάτο και Κατέλ επισημαίνουν ότι οι δυνατότητες που έχει η τοπική αυτοδιοίκηση δεν αφορούν μόνο τις διαδικασίες. Αφορούν κυρίως τους ανθρώπους.
Το δημοτικό συμβούλιο της Μπογκοτά, στην Κολομβία, έχει δημιουργήσει ευέλικτες ομάδες, όπως το Εργαστήριο Καινοτομίας του Δημόσιου Τομέα και τη Μονάδα Παράδοσης. Αυτές ενδυναμώνουν το προσωπικό ώστε να ενεργεί γρήγορα και να προσαρμόζεται καθώς εξελίσσονται οι προκλήσεις. Ενισχύοντας μια κουλτούρα που εκτιμά τον πειραματισμό, τη συνεργασία και την ανταπόκριση, και δημιουργώντας τις αντίστοιχες οργανωτικές δομές, ο δήμος δίνει τη δυνατότητα στους αξιωματούχους να καινοτομούν, να κινούνται αποφασιστικά και να προσφέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα για τους απλούς ανθρώπους.
Το ερώτημα των συγγραφέων –η πρόκληση, καλύτερα- είναι ένα: Θα εξοπλίσουμε τις πόλεις μας για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας ή θα επιτρέψουμε στις μη προετοιμασμένες κυβερνήσεις να συνεχίσουν να αγωνίζονται καθώς οι πιέσεις εντείνονται; Διότι, όπως λένε, όσο περισσότερο καθυστερούμε, τόσο υψηλότερο θα είναι το τίμημα που θα πληρώσουν οι πόλεις και οι κάτοικοί τους.
