Τεχνολογική Μοναδικότητα: Τι είναι και γιατί μάλλον δεν θα την προσέξουμε καν όταν συμβεί

Ο Νίκολας Νεγκροπόντε έχει «επισκεφτεί» το μέλλον πολλές φορές και δεν το έκανε με …χρονομηχανή. Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 πειραματιζόταν πάνω στις οθόνες αφής και μιλούσε για αυτές, πολλοί χαρακτήρισαν την ιδέα ως ανόητη, επισημαίνοντας -μεταξύ άλλων- ότι ουδείς θα ήθελε να χρησιμοποιεί μια γυάλινη επιφάνεια γεμάτη δαχτυλιές. Για τον 78χρονο Ελληνοαμερικανό όμως, το μέλλον φαίνεται ότι λειτουργούσε ανέκαθεν ως πρόσφορος «χώρος» για την ανάπτυξη νέων ιδεών -κατά ορισμένους εξωφρενικών νέων ιδεών. Συνιδρυτής του περίφημου «ΜΙΤ Media Lab» στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ, ιδρυτής της πρωτοβουλίας «One Laptop per Child» και ένας από τους πρώτους επενδυτές στο αμερικανικό περιοδικό «WiReD», ο Νίκολας Νεγκροπόντε (Nicholas Negroponte) είναι επίσης συγγραφέας του βιβλίου «Being Digital», όπου εν έτει 1995 (όταν μόλις 90 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν κινητό τηλέφωνο σε ολόκληρο τον πλανήτη, έναντι 5,32 δισεκατομμυρίων σήμερα) περιγραφόταν εύστοχα η πιθανή εξέλιξη τεχνολογικών εξελίξεων, οι οποίες αποτελούν αδιάσπαστο μέρος της καθημερινότητας όλων.

Τι είναι αυτό που του επέτρεψε να πετύχει όλα όσα κατόρθωσε; Όπως λέει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ), το θράσος. «Από πού προέρχεται το θράσος; Η απάντηση είναι μια αίσθηση ασφάλειας. Στην περίπτωσή μου, μια προνομιούχα ζωή, τόσο ως παιδί όσο και στο πανεπιστήμιο, όπου οι άνθρωποι με ενθάρρυναν απλά να είμαι ο Νικόλας. Μεγάλωσα σκεπτόμενος ότι ήμασταν πλούσιοι, οπότε δεν χρειαζόταν να κάνω το τάδε πράγμα. Νόμιζα ότι ήμασταν κάποιο είδος αριστοκρατίας, οπότε δεν χρειαζόταν να κάνω το δείνα. Έτσι, το μόνο που έπρεπε να κάνω ήταν να φτιάχνω ιδέες. Στη συνέχεια, αφού το έκανα αυτό για 15-20 χρόνια, ήρθε η σειρά μου να φτιάξω ένα μέρος για να δημιουργούν άλλοι ιδέες, εξού και το MIT Media Lab. Ό,τι πιο κοντινό σε εμπόδιο αντιμετώπισα ποτέ, ήταν η δυσλεξία», εξηγεί σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο γεννημένος στο Μανχάταν επιστήμονας πληροφορικής, αρχιτέκτων και επενδυτής, με την ευκαιρία του πρόσφατου 7ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών (σ.σ. ο Νίκολας είναι ο ένας από τους τέσσερις γιους του εφοπλιστή και αθλητή Δημήτρη Νεγρεπόντη και της Αικατερίνης Κουμαντάρου).

Ο Νίκολας Νεγκροπόντε, που συνέβαλε στη γέννηση πολλών από τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούμε σήμερα, όπως το Διαδίκτυο, μιλάει ακόμα για τα εμπόδια στην επίτευξη της λεγόμενης «Τεχνολογικής Μοναδικότητας* (Singularity)» και για τον ρόλο που παίζει στην εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης το γεγονός ότι οι μηχανές δεν έχουν σώμα και άρα ούτε αισθήσεις και επιθυμίες, εξηγεί γιατί κατά τη γνώμη του πρέπει να διπλασιαστεί η παγκόσμια επένδυση στην επίτευξη της πυρηνικής σύντηξης, συζητά για τον πιθανό ρόλο των θρησκειών και της φιλοσοφίας στην «Ανθρωπόκαινο» και την πνευματικότητα «νέας γενιάς», για μια μη επιθυμητή αθανασία, την ελληνική κουλτούρα και τη σχέση των Ελλήνων με την έρευνα, αλλά και για τις συζητήσεις του με τον συνιδρυτή της «Apple» -και επί σειρά ετών φίλο του- Στιβ Τζομπς (Steve Jobs).

«Όταν τελικά συμβεί το Singularity, δεν θα το προσέξουμε καν»

Ποιο είναι σήμερα το κύριο εμπόδιο για την επίτευξη της Singularity και πότε θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτή; «Το κύριο ζήτημα είναι ότι οι υπολογιστές δεν έχουν σώμα και επομένως δεν μπορούν να βιώσουν τα πράγματα με τον τρόπο που το κάνουμε εμείς. Η ικανότητα των μηχανών να σκέφτονται είναι πιο ευλογοφανής από την ικανότητά τους να αισθάνονται και να επιθυμούν. Η θέληση, η συνείδηση και η ενσυναίσθηση είναι όμως χαρακτηριστικά (οντοτήτων) ανώτερης τάξης και αποτελούν τόσο αιτίες, όσο και αποτελέσματα της νοημοσύνης. Άρα εδώ βρίσκεται το ζήτημα (…) Πότε θα συμβεί το Singularity; Αργότερα από ό,τι προβλέπεται, εξ ορισμού, επειδή ο ορισμός της θα αλλάξει, ο πήχης θα συνεχίσει να ανεβαίνει και όταν τελικά συμβεί, δεν θα το προσέξουμε καν, γιατί μέχρι τότε θα είμαστε ένας από αυτούς και αυτοί θα είναι ένας από εμάς» απαντά ο κ. Νεγκροπόντε.

Σύμφωνα με τον κορυφαίο φυσικό Max Tegmark, καθηγητή του ΜΙΤ, αν τελικά υπάρξει υπερ-ευφυής Τεχνητή Νοημοσύνη, τότε πρέπει να βεβαιωθούμε ότι οι στόχοι της θα είναι ευθυγραμμισμένοι με τους δικούς μας. Κι αυτό διότι η ΤΝ είναι εξ ορισμού πολύ καλή στην επίτευξη στόχων και άρα αν αυτοί αποκλίνουν από εκείνους της ανθρωπότητας, τότε ενδέχεται να υπάρξει σοβαρό πρόβλημα. Συμμερίζεται; «Τείνω να μην σκέφτομαι την τεχνητή νοημοσύνη με όρους σκοπών και στόχων, αλλά ως ένα “αισθητηριακό” (sentient) περιβάλλον, στο οποίο συνυπάρχουν άνθρωπος και μηχανή. Ένα περιβάλλον με διαφορετικές έννοια(-ες), για διαφορετικούς ανθρώπους, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Είναι σημαντικό για τους ανθρώπους και τους υπολογιστές να συνεργάζονται και να έχουν τη σωστή κατεύθυνση, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να είναι βελτιστοποιημένοι με τρόπο ώστε να πετύχουν έναν και μοναδικό στόχο» λέει.

Οι άνθρωποι λειτουργούμε σε υψηλό εννοιολογικό επίπεδο, όταν σκεφτόμαστε αφηρημένα πράγματα και αυτό φαίνεται να είναι η μεγαλύτερη δύναμή μας. Θα μπορούσε η νέα εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης και της διεπαφής ανθρώπου-μηχανής να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο ο Homo Sapiens επεξεργάζεται την πληροφορία; Θα μπορούσε η συνείδησή μας να βγει κάποτε από το σώμα μας, και να εγκατασταθεί σε μια μηχανή; «Οι άνθρωποι έχουμε, μέχρι στιγμής, τη δυνατότητα να δημιουργούμε και να κατανοούμε μεταφορές στον λόγο, γιατί μπορούμε να μεταφέρουμε την εμπειρία μας (από παρελθοντικές εμπειρίες) σε αυτό που βιώνουμε κάθε φορά. Ενώ αυτό είναι αναμφισβήτητα γνώση, δεν είναι αυτονόητο ότι οι μηχανές θα μπορούν σύντομα να κάνουν κάτι τέτοιο. Επίσης, αν η συνείδησή μας θα μπορούσε πραγματικά να βγει από το σώμα μας, θα μπορούσαμε να γίνουμε αθάνατοι. Αυτή η αθανασία όμως, δεν είναι κάτι που θα θέλαμε πραγματικά» σημειώνει ο κ. Νεγκροπόντε.

Σε ό,τι αφορά τον πιθανό ρόλο, που θα έχουν οι θρησκείες και η φιλοσοφία στην εποχή της Ανθρωπόκαινου, επισημαίνει: «οι θρησκείες και η φιλοσοφία παρέχουν αντίστοιχα ανορθολογικό και ορθολογικό νόημα στις ζωές μας, ακόμη και όταν δεν έχουν κεντρικό ρόλο σε αυτές. Η θρησκεία χάνει τη δυναμική της, προς όφελος μιας πνευματικότητας που είναι λιγότερο “θεσμική”. Η δε φιλοσοφία έχει αλλάξει λόγω των τηλεπικοινωνιών, επιτρέποντας σε αντιφατικές ιδέες να υπάρχουν και να εκτιμηθούν σε πολύ μεγαλύτερο επίπεδο λεπτομέρειας από ποτέ άλλοτε».

Βιοτεχνολογία, η τεχνολογία του μέλλοντος

Ποιες τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις θα κυριαρχήσουν, κατά τη γνώμη του, στις επόμενες δύο-τρεις δεκαετίες; Και είναι σήμερα το ίδιο εύκολο να κάνει κάποιος προβλέψεις για το μέλλον, όσο ήταν πριν 30 χρόνια; «Οι προβλέψεις μοιάζουν λίγο με τα ανέκδοτα, υπό την έννοια ότι η τελική ατάκα είναι σημαντική (ή αστεία), μόνο στον βαθμό που αλλάζει όλες τις πιθανές προβλέψεις που προηγήθηκαν κατά τη διήγηση του ανεκδότου. Αν ήταν πιο εύκολο να κάνεις προβλέψεις για το μέλλον πριν από 30 χρόνια; Ναι, κατά κάποιο τρόπο ήταν ευκολότερο, επειδή λιγότεροι άνθρωποι είχαν το θράσος να το κάνουν ή βρίσκονταν στο σωστό περιβάλλον για να διατυπώσουν προβλέψεις. Σκεφτείτε το ως εξής: μια πρόβλεψη είναι μια προεκβολή/συναγωγή (extrapolation), δηλαδή παίρνετε μερικά στοιχεία που γνωρίζετε ή μέρη που έχετε επισκεφτεί, τα συνδέετε με τον απλούστερο τρόπο και προβάλλετε στο μέλλον ένα νέο γεγονός. Συχνά (όχι πάντα) οι ίδιοι οι αριθμοί δεν έχουν τόση σημασία σε μια πρόβλεψη. Το αν πείτε εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια για κάτι, θα έπρεπε να έχει σημασία, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχει. Το κομμάτι που οι άνθρωποι θα θυμούνται είναι ότι ο αριθμός ήταν πολύ μεγαλύτερος και πιο περιεκτικός από ό,τι αυτοί θα περίμεναν. Ένα άλλο πράγμα σχετικά με τις προβλέψεις είναι ότι οι καλές γίνονται αυταπόδεικτες. Θυμάμαι να “προβλέπω” πριν από δεκαετίες ότι όλοι θα χρησιμοποιούμε στο μέλλον έγχρωμες οθόνες (κινητών). Ο τότε συντάκτης του “WiReD” μου είπε με απορία: “αλήθεια;”. Ποιες θα είναι οι προβλέψεις για το μέλλον; Επιτρέψτε μου να προβλέψω: βιοτεχνολογία, η συγχώνευση του ψηφιακού κόσμου και του βιολογικού κόσμου. Ο καθένας από αυτούς τους κόσμους είναι εκπληκτικός από μόνος του. Συνδυασμένοι, οι δύο κόσμοι θα είναι φοβεροί!» επισημαίνει.

Να διπλασιάσουμε την επένδυση στην πυρηνική σύντηξη

Σε έναν πλανήτη που πιέζεται τόσο από την κλιματική κρίση και δεδομένου ότι η πυρηνική σύντηξη δεν έχει ακόμη επιτευχθεί και μάλλον θα αργήσει, πώς μπορούμε να καλύψουμε τις τεράστιες ενεργειακές ανάγκες της ανθρωπότητας αν δεν επενδύσουμε «βαριά» στις Ανανεώσιμες Πηγές εδώ και τώρα; «Το πρώτο βήμα είναι να διπλασιάσουμε την επένδυση στην πυρηνική σύντηξη. Για την ακρίβεια, η έκφραση “διπλασιάσουμε” είναι πολύ αδύναμη. Χρειάζεται να επενδύσουμε χιλιάδες φορές περισσότερο και να συνεργαστούμε σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο ενδιάμεσο, να χρησιμοποιήσουμε την πυρηνική σχάση 4ης γενιάς, όσο αυτό είναι ανθρωπίνως δυνατό. Η αιολική και η ηλιακή ενέργεια δεν είναι λύσεις, επειδή οι ενεργειακές πυκνότητές τους είναι πολύ χαμηλές. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι ο κόσμος χρειάζεται περίπου 10 φορές περισσότερη ενέργεια από αυτή που παράγει σήμερα. Περίπου πέντε φορές περισσότερη για να επιτευχθεί οικονομική ισοτιμία μεταξύ των εθνών παγκοσμίως και άλλη τόση για να γίνουν πράγματα όπως η αφαλάτωση της θάλασσας και το air-conditioning του παγκόσμιου Νότου» υπογραμμίζει ο κ.Νεγκροπόντε.

Σκεπτόμενοι τα πιεστικά προβλήματα της ανθρωπότητας, όπως οι πανδημίες, η κλιματική αλλαγή και η παγκόσμια φτώχεια, ποιες είναι κατά τη γνώμη του οι πιο κρίσιμες, αλλά ανεξερεύνητες προκλήσεις καινοτομίας και ανάπτυξης για τις κυβερνήσεις και ποια θα ήταν η πρότασή του προς την ελληνική κυβέρνηση; «Η πιο ανεξερεύνητη καινοτομία σήμερα στην Ελλάδα μπορεί να είναι ο ίδιος ο δημόσιος τομέας. Αν σκεφτείτε τον δημόσιο τομέα ως έναν αριθμό δημοσίων υπαλλήλων, η Ελλάδα έχει πάρα πολλούς. Αλλά αν σκεφτείτε τον δημόσιο τομέα ως ένα χώρο (παραγωγής) κοινού καλού, το οποίο επιτυγχάνεται με προγράμματα μεγάλης κλίμακας και υψηλού ρίσκου, τότε αυτά είναι πράγματα που τα πετυχαίνουν άνθρωποι, πράγματα που τα κάνουν επειδή μπορούν, επειδή τους επιτρέπεται να τα κάνουν και/ή επειδή μπορεί να χρειαστεί να τα κάνουν. Τίποτα δεν είναι αδύνατο» λέει.

Η ελληνική κουλτούρα, το οικοσύστημα καινοτομίας και η έρευνα στην Ελλάδα

Λέγεται ότι υπάρχουν πολλά ελληνικά ονόματα στις πόρτες του ΜΙΤ, ενός από τα μεγαλύτερα, σημαντικότερα και πλέον φημισμένα πανεπιστήμια και κέντρα βασικής και τεχνολογικής έρευνας παγκοσμίως. Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία ενδεχομένως δίνουν στους Έλληνες ερευνητικό πνεύμα, που τους καθιστά ιδιαίτερα ικανούς ως ερευνητές ή μήπως αυτό είναι απλώς ένας …ελληνικός ευσεβής πόθος;

«Ναι, υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτό, αλλά ίσως είναι και λίγο ζήτημα γενεών, από την άποψη ότι η πραγματική “διαρροή εγκεφάλων” συνέβη κατά τη διάρκεια μιας περιόδου μικρότερης ευημερίας στην Ελλάδα. Θα έλεγα ότι το ελληνικό στυλ επιχειρηματολογίας προσφέρεται για ακαδημαϊκή έρευνα, όπως και ο πολιτισμικός σεβασμός για τη μάθηση. Αυτό μπορεί να αλλάζει σήμερα, προς την κατεύθυνση ότι στην Ελλάδα γιορτάζουμε περισσότερο για τις νεοφυείς επιχειρήσεις, παρά για τις ιδέες. Αυτά τα δύο όμως, είναι πολύ διαφορετικά».

Όσον αφορά το ελληνικό οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων, ο κ. Νεγκροπόντε επισημαίνει πως δεν έχει εμπλακεί σε αυτό για σχεδόν 15 χρόνια τώρα. «Είμαι σίγουρος ότι έχει προχωρήσει σημαντικά, ό,τι κι αν σημαίνει το “προχωρήσει”. Η ελληνική κουλτούρα έχει φυσική ροπή προς τη συζήτηση, ακόμα και στη διαφωνία για το τίποτα, γεγονός που δημιουργεί μια ζωντανή πνευματική ζωή. Επιπλέον, τόσο λίγοι άνθρωποι στον κόσμο μιλούν -πόσο μάλλον διαβάζουν και γράφουν- ελληνικά… Έτσι, οι περισσότεροι Έλληνες πρέπει να μάθουν δεύτερη γλώσσα, συνήθως τα αγγλικά, στις μέρες μας. Και μόνο η γνώση μιας δεύτερης γλώσσας επηρεάζει τη μάθηση ή -όπως θα λέγαμε στο ΜΙΤ- επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο “μαθαίνουμε να μαθαίνουμε”».

Αν κάποιος ήταν μια …μύγα στον τοίχο σε μια από τις συναντήσεις του Νίκολας Νεγκροπόντε με τον Στιβ Τζομπς πριν από 15 χρόνια, τι θα τους άκουγε να συζητούν για την καινοτομία και το μέλλον; «Θα μας άκουγε να διαφωνούμε για τη διαφορά μεταξύ του “φθηνού” και του “μη ακριβού”. Όταν πήγα στο σπίτι του Στιβ τον πρώτο φορητό υπολογιστή των 100 δολαρίων (σ.σ. ώστε να φτάνει σε όσα παιδιά τον έχουν ανάγκη), τον αποκάλεσε “εργαστηριακό πείραμα”. Είχε δίκιο. Αλλά το επόμενο μοντέλο δεν ήταν (εργαστηριακό πείραμα). Είπε απλώς ότι θα ήταν πολύ ακριβό. Και πάλι είχε δίκιο. Την τρίτη φορά, λειτούργησε. Θαύμασε το γεγονός ότι δώσαμε 3 εκατομμύρια τον πρώτο χρόνο» καταλήγει ο Νίκολας Νεγκροπόντε._

*Με τον όρο «Singularity» (ελληνικά: τεχνολογική μοναδικότητα) περιγράφεται ένα υποθετικό σημείο στον χρόνο όπου η τεχνολογική ανάπτυξη γίνεται ανεξέλεγκτη και μη αναστρέψιμη, κατά πολλούς το σημείο εμφάνισης μιας υπερευφυΐας με τεχνολογικά μέσα, τις δυνατότητες της οποίας θα ήταν δύσκολο να κατανοήσει ο ανθρώπινος νους, με αποτέλεσμα να αλλάξουν ριζικά όσα γνωρίζουμε για τον κόσμο.