Ενα από τα συχνά θέματα που τίθενται ως συζήτηση καθημερινά από τους γονείς στην περίοδο της καραντίνας προς τον παιδίατρο είναι αυτό της απορρύθμισης του ύπνου των παιδιών. Η αλλαγή της ρουτίνας όπως η έλλειψη καθημερινών φυσικών δραστηριοτήτων, η τηλεκπαίδευση και το στρες του εγκλεισμού στο σπίτι, φαίνεται ότι αποτελούν τις σημαντικότερες αίτιες που συμβάλλουν σε αυτό. Και καθώς δρομολογείται – εφόσον το επιτρέψουν τα επιδημιολογικά δεδομένα – η επαναλειτουργία των σχολείων με προτεραιότητα στους μαθητές του Λυκείου, σε οικογενειακό «στοίχημα» εξελίσσεται και η επιστροφή στη μαθητική κανονικότητα που επιβάλλει «καθαρό» μυαλό και άρα ποιοτικό ύπνο.
Η παιδίατρος Αννα Παρδάλη, επιστημονικός συνεργάτης στη Β παιδιατρική κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου στην Ελλάδα «Πιτζάμα Project», αναλύει το πόσο σημαντικό είναι ο ύπνος και δίνει χρήσιμες συμβουλές αντιμετώπισης.
Ο ύπνος είναι μια αναγκαία για την επιβίωση διαδικασία ως προσαρμογή στις περιβαλλοντικές συνθήκες αυτού που ονομάζουμε κιρκαδιανή διαδικασία. Κατά τον ύπνο συμβαίνουν αλλαγές που αφορούν: την αναπνοή, την καρδιακή λειτουργία, τον μυϊκό τόνο, τη θερμοκρασία, την αρτηριακή πίεση και την έκκριση ορμονών.
Αποτελείται από δύο στάδια
- Στάδιο ύπνου NREM: διαρκεί περίπου 90-100 min και καταλαμβάνει το 75-80% της νύχτας κατά το οποίο επιτυγχάνεται ο βαθύς και πολύ βαθύς ύπνος. Οι βασικές λειτουργίες που συμμετέχουν σε αυτή τη φάση χαρακτηρίζονται από έντονη καταστολή (μείωση του καρδιακού ρυθμού, μείωση της καρδιακής παροχής, πτώση της αρτηριακής πίεσης, μείωση της θερμοκρασίας, αργή σταθερή αναπνοή, ακίνητοι ή αργές εκκρεμοειδείς κινήσεις των οφθαλμών, κόρες σε μύση).
- Στάδιο ύπνου REM: διαρκεί 20-25 min κατά το οποίο εμφανίζονται τα όνειρα. Σε αυτό το στάδιο ο οργανισμός ακολουθεί αντίστροφη διαδικασία, δηλαδή αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της καρδιακής παροχής, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, άνοδος της θερμοκρασίας, αύξηση του ρυθμού της αναπνοής, αύξηση της ιστικής κατανάλωσης οξυγόνου, αύξηση της ροής αίματος στον φλοιό του εγκεφάλου, ταχείες εκκρεμοειδείς κινήσεις των οφθαλμών, μείωση του μυϊκού τόνου.
Ενας πλήρης νυχτερινός ύπνος αποτελείται από 3-5 διαδοχικούς κύκλους ύπνου NREM-REM. Με την πάροδο της νύχτας η διάρκεια του ύπνου REM μεγαλώνει ενώ ο βαθύς ύπνος μειώνεται και ο άνθρωπος κοιμάται πιο ελαφριά ώστε ο οργανισμός να προετοιμαστεί για την αφύπνισή του.
Επιπλέον με την πάροδο της ηλικίας παρατηρείται μικρή μείωση του ύπνου, ενώ το στάδιο του ύπνου NREM μειώνεται προοδευτικά μέχρι πλήρους εξάλειψης (στους ηλικιωμένους συχνές αφυπνίσεις μετά την έλευση του ύπνου).
Κατά τη διάρκεια του ύπνου εκκρίνονται πολύ σημαντικές ορμόνες όπως η αυξητική ορμόνη (ορμόνη που επιδρά στην αύξηση των οστών και εκκρίνεται κυρίως τη νύχτα), η μελατονίνη (η ορμόνη του «ύπνου» της ηρεμίας και της καταπολέμησης του στρες, ορμόνη που και αυτή εκκρίνεται κυρίως τη νύχτα), η κορτιζόλη (με πολλαπλούς ρόλους στον οργανισμό όπως στον έλεγχο των επιπέδων σακχάρου στο αίμα, τον έλεγχο του ισοζυγίου νερού και άλατος ασκώντας έτσι επιρροή στην αρτηριακή πίεση, σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της μνήμης και την ανοσοαπόκριση, στη φλεγμονή κ.λπ.), θυρορμόνες, ορμόνες που επιδρούν στη λειτουργία των γονάδων κ.ά.
Εφηβοι και αυξημένες ανάγκες
Οι έφηβοι που έχουν αυξημένες ανάγκες ύπνου λόγω αυξημένου μεταβολισμού (τουλάχιστον 8,5 ώρες), αντιμετωπίζουν ιδιαίτερο πρόβλημα καθώς κοιμούνται αρκετά λιγότερο από τις ανάγκες τους, με έναν στους τρεις σχεδόν εφήβους να κοιμάται και κάτω από 6,5 ώρες τη μέρα.
Και όλα αυτά σε μια ηλικία με υψηλές ακαδημαϊκές και κοινωνικές απαιτήσεις. Οι συνέπειες αποτυπώνονται ως έκπτωση της εγρήγορσής τους, αρνητική διάθεση, αδυναμία ελέγχου της συμπεριφοράς, έλλειψη κινήτρων, μείωση του χρόνου αντίδρασης, της προσοχής και της μνήμης, κακή απόδοση και χαμηλούς βαθμούς στο σχολείο.
Επιπλέον υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για τραυματισμούς και θάνατο ιδιαίτερα στα αγόρια με συχνά ατυχήματα λόγω ύπνου στο τιμόνι σε συνδυασμό με αυξημένη πιθανότητα χρήσης διεγερτικών, καφεΐνης και νικοτίνης.
Πέρα από τις συνέπειες της έλλειψης του ύπνου στα ίδια τα παιδιά, ο μειωμένος ύπνος μπορεί να συμπαρασύρει σε κακή ποιότητα ύπνου και την υπόλοιπη οικογένεια και να την οδηγήσει σε ένα ντόμινο συνεπειών πολλές φορές και έξω από αυτήν, δυναμιτίζοντας τη λειτουργικότητα της καθημερινότητας. Ετσι, το ξέσπασμα στο εξωοικογενειακό περιβάλλον, την εργασία, η μη ασφαλής οδήγηση μπορεί να είναι τέτοια παραδείγματα. Το ξέσπασμα στο ενδοοικογενειακό περιβάλλον σε περισσότερο «ασφαλείς στόχους» όπως θεωρούνται οι οικείοι μας μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να επηρεαστούν οι σχέσεις του ζευγαριού (γονέων) μεταξύ τους.
Τα ανησυχητικά σημάδια
Για τους γονείς καμπανάκι ανησυχίας, ιδιαίτερα για τα παιδιά σχολικής ηλικίας, θα πρέπει να αποτελούν τα εξής:
- Ανάγκη να ξυπνήσει το παιδί ο γονιός, αδυνατεί να ξυπνήσει μόνο του.
- Αργοπορία ή απουσία από το σχολείο.
- Κοιμάται στο σχολείο ή μετά από αυτό κατά τη διάρκεια των υπολοίπων δραστηριοτήτων της ημέρας.
- Κακή απόδοση, συμπεριφορά, διάθεση, ατημέλητη εμφάνιση.
- Ανάρμοστος για την ηλικία του ύπνος την ήμερα.
Η συνειδητοποίηση της ύπαρξης του προβλήματος θα πρέπει να κινητοποιεί τον γονιό ώστε να δει άμεσα και με βοήθεια ειδικών αν χρειαστεί το θέμα της κατάκτησης μιας καλής ρουτίνας ύπνου.
Πέντε πρακτικές αντιμετώπισης
Μερικές αρχές που αφορούν στον καλό ύπνο και την επίτευξή του και που ξεκινούν από πολύ μικρή ηλικία, συμπεριλαμβάνουν τα εξής:
Δημιουργία ρουτίνας ύπνου στα παιδιά. Η διαδικασία αυτή συστήνεται όλο και περισσότερο από ειδικούς παιδοκεντρικών προσεγγίσεων, καθώς προσδίδει ένα χαρακτήρα ασφάλειας και σταθερότητας, που κατευνάζει τυχόν άγχη και φόβους των παιδιών, συμβάλλει στην αποφόρτισή τους και την ομαλή μετάβαση στην κατάσταση ύπνου, συνιστά εξαιρετική ευκαιρία ποιοτικού χρόνου αλληλεπίδρασης μεταξύ γονέων και παιδιών, ενώ, επιπρόσθετα, διαμορφώνει και άλλες, πολύπλοκες συμπεριφορές που επιδιώκουμε να κατακτήσουν τα παιδιά, όπως την αυτονομία, την αυτορρύθμιση και την αυτοφροντίδα.
Οι πρακτικές που πρέπει να περιλαμβάνει μια τυπική ρουτίνα ύπνου, είναι: Ορισμός συγκεκριμένης «ώρας του ύπνου» και συγκεκριμένης «ώρας της αφύπνισης», δημιουργία κατάλληλης ατμόσφαιρας, που προετοιμάζει για την «ώρα του ύπνου», κλείσιμο των οθονών (tablets, τηλεόραση) τουλάχιστον 1-2 ώρες πριν από την «ώρα του ύπνου», δημιουργία σωστού περιβάλλοντος στο υπνοδωμάτιο, ανάγνωση παραμυθιών πριν από τον ύπνο, ανακούφιση πιθανών φόβων.
Οι ευεργετικές δράσεις του βιβλίου στην υγιή
ψυχική ανάπτυξη και ηρεμία του παιδιού σε σχέση με τον ύπνο, θεωρούνται αδιαμφισβήτητες.
Το βιβλίο, το οποίο πρέπει να είναι μία από
τις καθημερινές, αδιατάραχτες ρουτίνες του παιδιού. Πρέπει να ξεκινά από τη στιγμή (4-7 μηνών περίπου) που το παιδί είναι σε θέση να καθίσει και πρέπει να είναι καθημερινή. Ετσι χτίζεται η αγάπη για το βιβλίο και δημιουργείται ο συνεπής αναγνώστης που θα θέλει το βιβλίο στην καθημερινότητά του.
Ο ρόλος των media και των ηλεκτρονικών μέσων καθώς και των κοινωνικών προτύπων που προβάλλονται μέσα από αυτά είναι σημαντικός και θα πρέπει να είναι ουσιαστικότερος απέναντι στην υγεία του ύπνου στα παιδιά.
Τέλος, είναι σημαντική η ύπαρξη πολιτικής τόσο σε επίπεδο σχολείου όσο και σε επίπεδο της εθνικής στρατηγικής στην υγεία, όσον αφορά το θέμα της εξασφάλισης ποιοτικού ύπνου για όλους τους μαθητές, ανάλογα με τις ανάγκες της ηλικίας τους. Η Διεθνής Σύμβαση για τα δικαιώματα του Παιδιού άλλωστε το αποτυπώνει ως θεμελιώδες δικαίωμά του (άρθρο 6.2 ΟΗΕ 12.1992).
