Με αφορμή σχόλιο πρωτοκλασάτου υπουργού ξέσπασε μια έντονη διαμάχη – τόσο σε πολιτικό επίπεδο όσο και στα socialmedia – αναφορικά με την ανάγκη ύπαρξης ρυθμιστικού πλαισίου προστασίας της πρώτης κατοικίας.
Ακούστηκαν τα συνήθη για μπαταχτσήδες και απατεώνες ενώ από την άλλη πλευρά δεν έχασαν την ευκαιρία πλείστοι πολιτικοί ταγοί να χύσουν κροκοδείλια δάκρυα και πολυποίκιλοι πάτρωνες «ακτιβιστικών» κινημάτων του τύπου «δεν πληρώνω» να εκφράσουν την αλυσιτελή και εύπεπτη επαναστατική αλληλεγγύη τους. Ποια, όμως, είναι η αλήθεια και ποιος ο μύθος; Υπάρχει σε άλλα κράτη προστασία της πρώτης κατοικίας ή ήταν μόνον ελληνική «πατέντα» του περιώνυμου «νόμου Κατσέλη»; Σε κάθε περίπτωση το ρυθμιστικό πλαίσιο αποτελεί ασφαλές καταφύγιο απατεώνων ή έμπρακτη έκφανση κοινωνικής αλληλεγγύης και ρεαλιστική αντιμετώπιση της οικονομικής πραγματικότητας;
Μύθος πρώτος: Προστασία πρώτης κατοικίας σημαίνει δώρο προς τον οφειλέτη. Τουναντίον ουδείς χαρίζει κάτι. Ούτε η κοινωνία ούτε οι πιστωτές. Αντίθετα, ο νόμος δίνει τη δυνατότητα σε ορισμένους συμπολίτες μας που πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις να πετύχουν την εξαίρεση από τον πλειστηριασμό της πρώτης κατοικίας τους πληρώνοντας, όμως, στους πιστωτές τους την εμπορική αξία αυτής. Συνεπώς, ο οφειλέτης «δεν κερδίζει» περιουσία. Αντίθετα, καταβάλει τίμημα – και μάλιστα ισόποσο – με εκείνο που θα πετύχαιναν οι πιστωτές στον πλειστηριασμό. Η ανωτέρω επιλογή του νομοθέτη δεν πηγάζει μόνον από τη χαρακτηριστική «ανάγκη» του νεοέλληνα για ένα κεραμίδι αλλά έχει και οικονομική λογική. Λαμβάνοντας υπόψη τα υψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης αλλά και υπερχρέωσης στη χώρα μας, μαζικοί πλειστηριασμοί θα οδηγούσαν σε καταβαράθρωση των τιμών των ακινήτων και υπονόμευση της κοινωνικής συνοχής. Μαζική προσφορά και μάλιστα σε συνθήκες ασθενικής ζήτησης οδηγούν σε πτώση των τιμών που δεν συμφέρει ούτε το κράτος ούτε τις τράπεζες (καθόσον θα σηματοδοτεί απότομη μείωση των «καλυμμάτων» που έχουν στα δάνεια που έχουν χορηγήσει).
Μύθος δεύτερος: προστατεύονται οι «μπαταχτσήδες». Η κουβέντα είναι γνωστή και έρχεται στην επικαιρότητα κάθε φορά που υιοθετείται ένα μέτρο απομείωσης της προστασίας των οφειλετών. Το γεγονός ότι η υπαγωγή σε ένα καθεστώς προστασίας συνεπάγεται άρση του τραπεζικού και φορολογικού απορρήτου του οφειλέτη δεν φαίνεται να προβληματίζει όσους με ευκολία κατακεραυνώνουν συστήματα «προστασίας» οφειλετών. Ακόμη και στο πλαίσιο του νόμου Κατσέλη, η τελική υπαγωγή προϋπέθετε αντιδικία με τις τράπεζες – συνεπώς προέβαλαν όλες τις ενστάσεις τους ενώπιον δικαστή – και αποκαλύπτονταν οι «δολίως υπερχρεωμένοι» οφειλέτες. Τα στατιστικά μάλιστα δείχνουν απόρριψη των αιτήσεων σε ποσοστό 50%. Δυστυχώς, διαρκώς ακούμε διάφορους κήνσορες να καταγγέλλουν τα ρυθμιστικά πλαίσια αφερεγγυότητας ως «σωσίβια» απατεώνων δίχως, όμως, να κατονομάζουν κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο. Ποιοι είναι εντέλει αυτοί οι μπαταχτσήδες που δολίως πέτυχαν προστασία; Αφού τους γνωρίζουν οι τράπεζες γιατί δεν τους καταγγέλλουν; Γιατί δεν ζητούν ανάκληση της υπαγωγής τους σε καθεστώς προστασίας; (διόλου τυχαία ο νομοθέτης υπήγαγε τις σχετικές αιτήσεις στην εκουσία δικαιοδοσία, ώστε να μπορούν να ανακληθούν σχετικές δικαστικές αποφάσεις εφόσον προκύψουν μεταγενέστερα νέα στοιχεία που ανατρέπουν τα δεδομένα δυνάμει των οποίων εκδόθηκαν). Τέλος, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι μετά την τελευταία τροποποίηση του ρυθμιστικού πλαισίου, από την προηγούμενη κυβέρνηση, μόλις 1316 ολοκληρωμένες αιτήσεις είχαν υποβληθεί στις τράπεζες και 112 ρυθμίσεις είχαν συναφθεί (στοιχεία της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους μέχρι 31.12.2019). Πόσοι και ποιοι είναι, λοιπόν, αυτοί οι «μπαταχτσήδες» για χάρη των οποίων πρέπει να καταλυθεί ένα σύστημα προστασίας όταν ακόμη το ζήτημα του ιδιωτικού χρέους παραμένει ακανθώδες; (224 δις είναι σήμερα οι οφειλές ιδιωτών και επιχειρήσεων σε τράπεζες και δημόσιο!)
Μύθος τρίτος: η προστασία της πρώτης κατοικίας αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα.«Δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο και βλάπτει την οικονομία». Προφανώς όλη η συζήτηση δεν υπήρχε πριν την πρωτοφανή οικονομική κρίση που πέρασε η χώρα. Αυτό, όμως, δεν συνεπάγεται ότι η προστασία της πρώτης κατοικίας αποτελεί ελληνική … πατέντα. Αντίθετα, ακόμη και στην κοιτίδα του καπιταλισμού, στις ΗΠΑ, το νομοθετικό πλαίσιο (το γνωστό Chapter 7 του Ομοσπονδιακού πτωχευτικού κώδικα) δίνει τη δυνατότητα στον οφειλέτη κατόπιν δικαστικής απόφασης και υπό προϋποθέσεις – πολλές εκ των οποίων είναι αντίστοιχες του ελληνικού νόμου – να πετύχει την προστασία της πρώτης κατοικίας του. Δεν υπάρχει λόγος να αυτομαστιγωνόμαστε συλλογικά όταν υιοθετούμε επιλογές έστω και με καθυστέρηση αιώνων (στις ΗΠΑ ο FederalBankruptcyAct υπάρχει από το 1898, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία θεσμούς αντίστοιχους για την αστική αφερεγγυότητα συναντάμε ήδη από το 1705 !). Προφανώς, το εύρος προστασίας παραλλάσσει ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν σε μια κοινωνία και το αντίστοιχο ελληνικό θα πρέπει να τροποποιείται όσο επιστρέφουμε στην ποθούμενη «κανονικότητα», αλλά το βασικό ρυθμιστικό πλαίσιο πρέπει να παραμείνει για να αντιμετωπίζει τον πυρήνα ενός προβλήματος που χωροχρονικά ταυτίζεται με την ιστορία του χρήματος στις οργανωμένες κοινωνίες.
Το δίκαιο της αφερεγγυότητας δεν ταυτίζεται με την έννοια του κοινωνικού κράτους και αυτό δεν πρέπει να παραγνωρίζεται. Το πρώτο εκκινεί από πραγματικούς οικονομικούς σκοπούς και σε αντίθεση με το δίκαιο της κοινωνικής πρόνοιας αναφέρεται στα μέλη της κοινωνίας που μπορούν αυτοδυνάμως να ανακτήσουν τους κοινωνικούς πόρους που χρειάζονται για την επιβίωσή τους. Συνεπώς, ο οφειλέτης δεν επιζητεί την επικουρία του κοινωνικού κράτους αλλά τα εργαλεία στο πλαίσιο μιας συλλογικής διαπραγμάτευσης να διευθετήσει τις οφειλές του και να επανέλθει αυτοδύναμα στην οικονομική και κοινωνική ζωή. Έχοντας υπόψη τα ανωτέρω καλό είναι να μην λαϊκίζουμε ούτε να βερμπαλίζουμε. Ας συζητήσουμε νηφάλια πως θα εφαρμόζουμε αποτελεσματικά στη χώρα μας θεσμούς που υπάρχουν σε όλα τα πολιτισμένα κράτη του κόσμου.
