Τον περασμένο Γενάρη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Cambridge University έρευνα για την ανασκόπηση μελετών που έχουν διαπιστώσει ότι η σεξουαλική ζήλια είναι κινητήριος παράγοντας για πολλές ανθρωποκτονίες. Στο Νο2 ήταν οι ‘λόγοι τιμής‘.
Σε κάθε περίπτωση, όταν υπάρχει σχέδιο (κάτι που φαίνεται πως ισχύει στην περίπτωση της 43χρονης φαρμακοποιού που δολοφονήθηκε από τον 55χρονο σύζυγο της, στην Καβάλα) δεν υπάρχει έγκλημα πάθους.
Πριν περάσουμε στις λεπτομέρειες, ας δούμε κάποια βασικά πράγματα. Κατ’ αρχάς, τον ορισμό της γυναικοκτονίας. Βάσει του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας “γυναικοκτονία θεωρείται ό,τι περιλαμβάνει δολοφονία γυναικών από πρόθεση, επειδή είναι γυναίκες, αλλά οι ευρύτεροι ορισμοί περιλαμβάνουν οποιεσδήποτε δολοφονίες γυναικών ή κοριτσιών”.
Τα Ηνωμένα Έθνη είχαν άλλον -πιο αναλυτικό- ορισμό: “Η γυναικοκτονία περιλαμβάνει τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών λόγω του φύλου τους. Μπορεί να λάβει τη μορφή, μεταξύ άλλων,
- δολοφονίας γυναικών ως αποτέλεσμα βίας από συντρόφους,
- βασανιστήρια και μισογυνικές δολοφονίες γυναικών,
- δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών στο όνομα της ‘τιμής’,
- στοχευμένες δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων,
- δολοφονίες γυναικών που σχετίζονται με την προίκα,
- δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών, λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου τους,
- δολοφονίες ιθαγενών και ιθαγενών γυναικών και κοριτσιών λόγω του φύλου τους,
- γυναικεία βρεφοκτονία και εμβρυϊκή επιλογή φύλου με βάση το φύλο,
- θάνατοι που σχετίζονται με ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων,
- κατηγορίες για μαγεία και
- άλλες δολοφονίες με βάση το φύλο που συνδέονται με συμμορίες, οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών, εμπορία ανθρώπων και τη διάδοση φορητών όπλων.
Το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένας ενιαίος ορισμός, είναι ένα από τα προβλήματα του πώς αντιμετωπίζονται μέχρι σήμερα αυτά τα εκλήματα. Την ίδια ώρα συμβαίνουν πολλά και τρομακτικά.
Το United Nations Office on Drugs and Crimes δημοσίευσε πέρυσι έκθεση, στην οποία αναφερόταν πως “περί τις 47.000 γυναίκες και κορίτσια -παγκοσμίως- δολοφονήθηκαν από συντρόφους τους ή άλλα μέλη της οικογένειας τους το 2020″.
Αυτό σημαίνει ότι κατά μέσο όρο μια γυναίκα ή ένα κορίτσι χάνει τη ζωή του από χέρια συντρόφου ή άμεσου συγγενή, κάθε 11 λεπτά.
Ο μέσος όρος αυτών των περιστατικών αυξήθηκε κατά 11% από το 2019 έως το 2020 στη Δυτική Ευρώπη και 5% στη Νότια Ευρώπη”. Στην ήπειρο μας δολοφονήθηκαν 2.600 γυναίκες από συντρόφους τους, το 2020. Στην Ασία ήταν 18.600. Σε ποσοστά επί του πληθυσμού, εμείς είχαμε 0.7% και οι Ασιάτισσες 0.8%.
Η συχνότητα των γυναικοκτονιών αποτελεί παγκόσμια αιτία ανησυχίας. Εκατοντάδες γυναίκες εξαφανίζονται κάθε μέρα και κάθε χρόνο καταγράφονται περίπου 66.000 περιπτώσεις γυναικοκτονίας. Στο 40% των περιπτώσεων, στα δικαστικά έγγραφα αναφέρεται ως λόγος η νοσηρή ζήλια. Στο 23% το κίνητρο είναι το κέρδος και στο 17% η αγάπη (ώστε να ‘βγει’ ο αγαπημένος τους από μια συνθήκη που ήταν ‘χειρότερη από το θάνατο’)”.
ΖΗΛΙΑ,ΤΟ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΚΑΚΟ -ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΙΔΟΥΣ
Το 2007 οι Los Angeles Times είχαν δημοσιεύσει άρθρο με τίτλο “Ζήλια, το απαραίτητο κακό”. Μεταξύ άλλων, αναφερόταν ότι “η ζήλια είναι είναι ίσως το πιο καταστροφικό συναίσθημα που βρίσκεται στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Είναι η κύρια αιτία δολοφονίας συζύγων παγκοσμίως, σύμφωνα με αναλύσεις δεδομένων του περασμένου αιώνα.
Προκαλεί πολλά δεινά. Εκείνοι των οποίων οι σύντροφοι είναι ζηλιάρηδες υπομένουν συμπεριφορές που που κυμαίνεται από εγρήγορση έως βία. Οι υπολογιστές παραβιάζονται, οι δραστηριότητες παρακολουθούνται, η ακεραιότητά τους αμφισβητείται, η αξία τους υποβαθμίζεται, οι φίλοι τους εξορίζονται. Αυτοί που βιώνουν τη ζήλια επίσης υποφέρουν: νιώθουν άγχος, κατάθλιψη, θυμό, ταπείνωση, χάνουν τον έλεγχο του εαυτού τους και μερικές φορές έχουν αυτοκτονικό ιδεασμό. Θυμάστε τον Οθέλλο;
Μέσω παρακολούθησης σαρώσεων των εγκεφάλων εθελοντών που κλήθηκαν να φανταστούν τους εραστές τους, να κάνουν σεξ με άλλους, οι νευροεπιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα συναισθήματα ζήλιας διεγείρουν την αμυγδαλή και τον υποθάλαμο -εγκεφαλικές δομές που συνδέονται με τη σεξουαλική και την επιθετική συμπεριφορά.
Η ζήλια διεγείρει επίσης, την οπίσθια ανώτερη κροταφική αύλακα, η οποία ενεργοποιείται όταν ένα άτομο προσπαθεί να διακρίνει τις προθέσεις των άλλων ή αντιλαμβάνεται ότι οι κοινωνικοί κανόνες παραβιάζονται.
Ακόμη και το να φανταζόμαστε τον σύντροφό μας στην αγκαλιά ενός άλλου, προκαλεί σημαντική φυσιολογική δυσφορία (ανεβαίνουν οι καρδιακοί παλμοί, εκτοξεύεται στα ύψη η ηλεκτροδερμική δραστηριότητα, γεγονός που οδηγεί σε έντονη εφίδρωση και μυϊκή ένταση).
Ανακαλύψαμε ότι οι ‘λαθροκυνηγοί συντρόφων’ (άνθρωποι που φλερτάρουν με όσους είναι σε σχέση) προκαλούν έναν εκπληκτικό αριθμό φαντασιώσεων δολοφονίας, σε κατά τα άλλα φυσιολογικούς ανθρώπους.
Σε μελέτη που έγινε, σε 5.000 ανθρώπων από έξι πολιτισμούς, το 84% των γυναικών και το 91% των ανδρών παραδέχθηκαν ότι είχαν τουλάχιστον μια φαντασίωση τέτοιου φόνου. Η συντριπτική πλειοψηφία φαντασιωνόταν να σκοτώνει σεξουαλικούς ανταγωνιστές, συχνά με επώδυνους και φρικιαστικούς τρόπους. Οι περισσότεροι δεν πέρασαν από το όνειρο στην πράξη, με τους νόμους να είναι αποτρεπτικός παράγοντας.
Η λήψη ενός χαπιού για να απενεργοποιήσετε χημικά αυτό το καταστροφικό συναίσθημα δεν θα έκανε πιο αρμονικές σχέσεις, θα μείωνε τη βία και θα δημιουργήσει μια πιο ευτυχισμένη κοινωνία.
Προτού επιδιώξουμε να εξαλείψουμε τη ζήλια, ας εξετάσουμε πρώτα ποιες λειτουργίες εξελίχθηκε για να εξυπηρετήσει.
Η επαφή με έναν σύντροφο είναι, υπό την έννοια της εξέλιξης, συνήθως επωφελής και για τα δύο φύλα. Η ζήλια μας προειδοποιεί για απειλές που διαφαίνονται στον ορίζοντα μιας σχέσης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένας άντρας που χάνει τη δουλειά του και κατά συνέπεια γίνεται λιγότερο επιθυμητός στις γυναίκες, βιώνει συχνά ζήλια -αντιλαμβανόμενος ότι η γυναίκα του έχει πλέον καλύτερες επιλογές ζευγαρώματος.
Η ζήλια μας θυμίζει ότι έχουμε έναν αρχαίο εγκέφαλο, σχεδιασμένο για έναν κόσμο ξεχασμένο από καιρό. Προσαρμογές ευεργετικές στο προγονικό μας παρελθόν, όπως η έντονη αγάπη μας για το λίπος, οδηγούν σε πλέον σε φραγμένες αρτηρίες, παχυσαρκία και απειλητικές για τη ζωή ασθένειες.
Είναι η ζήλια ένα απαρχαιωμένο συναίσθημα που δεν εξυπηρετεί πλέον τις λειτουργίες για τις οποίες σχεδιάστηκε; Ή μήπως εξακολουθεί να μας ειδοποιεί για κινδύνους και να κρατά την αγάπη ζωντανή, παρά την καταστροφή που προκαλεί όταν ξεφεύγει από τον έλεγχο;”.
ΠΑΡΕΜΠΙΠΤΟΝΤΩΣ, ΥΠΑΡΧΕΙ ΦΑΡΜΑΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΖΗΛΙΑ
Ουσία για την παθολογική ζήλια υπήρχε από το 1995, όπως αποκαλύπτει η δημοσίευση σχετικής μελέτης. Είχε διαπιστωθεί ότι “περίπτωση παθολογικής ζήλιας δεν ανταποκρίθηκε σε φαινοθειαζίνες, αντικαταθλιπτικά, ηλεκτροσπασμοθεραπεία και ψυχοθεραπεία, αλλά ανταποκρίθηκε δραματικά στη πιμοζίδη”, που είναι αντιψυχωσική ουσία.
Έρευνα που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2021 ενημέρωνε ότι “πρόσφατες μελέτες σε υγιείς πληθυσμούς έχουν αναφέρει ότι όταν η ωκυτοκίνη χορηγείται ενδορρινικά, μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο, για να προωθήσει την ενίσχυση των ρομαντικών δεσμών και να μειώσει τη ρομαντική ζήλια, σε άνδρες και σε γυναίκες -αυτήν που προκαλείται είτε σε φανταστικά είτε σε πραγματικά πλαίσια. Αυτά τα ευρήματα υποδεικνύουν πιθανή θεραπευτική χρήση ενδορινικής χορήγησης ωκυτοκίνης, για την παθολογική ζήλια”.
ΟΤΑΝ ‘ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ’ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΟΥ ΖΗΛΕΥΟΥΝ
Από τις αρχές του ’90 η επιστήμη απέκτησε την τεχνολογία λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (functional magnetic resonance imaging -fMRI) και έτσι κατέστη δυνατή η χαρτογράφηση του εγκεφάλου.
Σε μια μελέτη περίπτωσης του 1997, που δημοσιεύθηκε στο Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, ένας άνδρας ξεπέρασε την ακραία ζήλια του μέσα στο γάμο του αφού έλαβε θεραπεία με ένα κοινό φάρμακο για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΟCD).
Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι συνήθειες ζήλια του άνδρα, που περιελάμβαναν “εμμονικά μοτίβα σκέψης και ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές” είχαν τα χαρακτηριστικά του OCD και ανακουφίστηκαν, όταν υποβλήθηκε σε σχετική θεραπεία.
Στις αρχές του 2000 άρχισαν οι μελέτες για την εγκεφαλική δραστηριότητα των ανθρώπων σε συνθήκη δίνης του πάθους και απογοήτευσης. Έτσι προέκυψαν οι πρώτες γνώσεις για τα χημικά υπόβαθρα της αγάπης.
Το 2010, ερευνητές στο University of Kentucky ανακάλυψαν ότι η απλή έκρηξη της ακεταμινοφαίνης (παρακεταμόλη -βλ. αναλγητικό) θα μπορούσε να μειώσει τα σωματικά συμπτώματα της κοινωνικής απόρριψης, υποδηλώνοντας ότι ακόμη και βασικά παυσίπονα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, προκειμένου να ανακουφίσουν την πληγή στην καρδιά.
Προφανώς και ο αγώνας για την τακτοποίηση της ζήλιας συνεχίστηκε, με τους καθ’ ύλην αρμοδίους να λένε τη σήμερον ημέρα πως οι όποιες φαρμακευτικές ουσίες δεν λειτουργούν ως ‘φίλτρα αγάπης’. Δεν λειτουργούν μαγικά, εκτός εργαστηρίου. “Ακόμα κι αν μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μια φόρμουλα που θα μπορούσε να λειτουργήσει, θα αγνοεί την πραγματικότητα του γεγονότος ότι ο εγκέφαλός μας αλλάζει συνεχώς. Ο εγκέφαλός μας είναι νευροπλαστικός” έχει δηλώσει η συγγραφέας του Dirty Minds: How Our Brains Influence Love, Sex and Relationships, Kayt Sukel. Κατέληξε βέβαια, στο ότι “η αύξηση των φαρμακευτικών παρεμβάσεων στις σχέσεις, δεν πρέπει να απορριφθεί”.
Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΜΜΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΛΗΡΗΜΑΤΙΚΗ ΖΗΛΙΑ
Το 2013 έγινε έρευνα για την εμμονική ζήλια και τη διαφορά της με την παραληρηματική. Διευκρινίστηκε ότι “η εμμονική ζήλια είναι μια άκρως ενοχλητική διαταραχή, συχνά δεν αναγνωρίζεται, καθώς η μεγαλύτερη προσοχή δίνεται στην παραληρηματική ζήλια, που είναι το πιο εμφανές κλινικό φαινόμενο.
Σε αντίθεση με την παραληρηματική ζήλια, που χαρακτηρίζεται από την παρουσία ισχυρών, ψευδών πεποιθήσεων ότι ο σύντροφος είναι άπιστος, τα άτομα με εμμονική ζήλια υποφέρουν από δυσάρεστες και παράλογους μηρυκασμούς ζήλιας (πχ ο σύντροφος θα μπορούσε να είναι άπιστος), που συνοδεύεται από καταναγκαστικό έλεγχο της συμπεριφοράς των συντρόφων. Αυτή η ζήλια μοιάζει περισσότερο με την ιδεοψυχαναγκαστική φαινομενολογία.
Παρά τις διαφορές, και οι δύο μορφές ζήλιας οδηγούν σε σημαντική αγωνία για τους ασθενείς και τις στενές σχέσεις και ενέχουν τον κίνδυνο κακοποίησης, ανθρωποκτονίας ή/και αυτοκτονίας.
Η παραληρηματική ζήλια είναι ψυχωτική διαταραχή και πρέπει να αντιμετωπίζεται κυρίως με αντιψυχωσικά, ενώ η ιδεοψυχαναγκαστική ζήλια μοιάζει με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και πρέπει να αντιμετωπίζεται με SSRI (Selective serotonin reuptake inhibitor -κατηγορία φαρμάκων) και γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία.
Ανεξάρτητα από την παρουσία ή την απουσία ενόρασης για τη διαταραχή, ένας από τους βασικούς παράγοντες στη θεραπεία της παθολογικής ζήλιας είναι να παρακινηθούν οι πάσχοντες για φαρμακολογικές και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις”.
ΤΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ ΠΟΥ ΛΕΓΕΤΑΙ ‘ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΑΘΟΥΣ’
Σαν να μην έφταναν όλα τα παραπάνω, η ανθρωπότητα είχε να την στοιχειώνει και το ‘έγκλημα πάθους’, όρος που αναφέρεται σε ένα βίαιο έγκλημα (ανθρωποκτονία), κατά το οποίο ο δράστης διαπράττει την πράξη, λόγω ξαφνικής ισχυρής παρόρμησης -όπως ο θυμός. Ο όρος καταρρίπτεται, όταν το έγκλημα είναι προμελετημένο.
Το λατινικό ρητό “Actus non facit reum nisi mens sit rea” μεταφράζεται (ελεύθερα) ως “μια πράξη δεν καθιστά έναν άνθρωπο ένοχο για έγκλημα εκτός εάν το μυαλό του είναι εξίσου ένοχο”. Είναι θεμελιώδης έννοια του ποινικού δικαίου. Όπως αναφέρει το Law Community “ως εκ τούτου, πράξη που γίνεται χωρίς καμία πρόθεση δεν μπορεί να τιμωρηθεί. Δεν είναι μόνο σημαντική η πράξη του κατηγορουμένου. Εξίσου σημαντική -για την απόδειξη της ενοχής- είναι η πρόθεση του κατηγορουμένου να κάνει τη συγκεκριμένη πράξη. Ως εκ τούτου, μπορεί να ειπωθεί ότι η απλή παραβίαση του νόμου δεν αρκεί για να συνιστά έγκλημα”.
Για να μην παρεξηγηθούμε εμείς ή ο νόμος, είναι χρήσιμο να αναφερθεί και ένα πολύ συγκεκριμένο παράδειγμα: “Όταν ο Β επιτίθεται στον Α, με σκοπό να προκαλέσει σοβαρό τραυματισμό ή τραυματισμό, τότε είναι έγκλημα, επειδή περιλάμβανε ένοχο μυαλό. Όταν ο Α προκαλεί τραυματισμό, σε άμυνα, τότε είναι μια ακούσια πράξη και ως εκ τούτου, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως έγκλημα”.
Σε ορισμένες δικαιοδοσίες, μια επιτυχής υπεράσπιση “εγκλήματος πάθους” μπορεί να οδηγήσει σε καταδίκη για ανθρωποκτονία ή δολοφονία δεύτερου βαθμού -αντί της ανθρωποκτονίας πρώτου βαθμού. Ένας κατηγορούμενος δεν μπορεί συνήθως να καταδικαστεί για φόνο πρώτου βαθμού, εκτός εάν το έγκλημα ήταν προμελετημένο.
Ένα κλασικό παράδειγμα εγκλήματος πάθους περιλαμβάνει έναν σύζυγο που, μόλις βρει τη σύντροφό του στο κρεβάτι με έναν άλλο, σκοτώνει τον ανταγωνιστή.
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι φεμινίστριες και οι οργανώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών έχουν δουλέψει πολύ, για να αλλάξουν τους νόμους και τους κοινωνικούς κανόνες που ανέχονται εγκλήματα πάθους κατά των γυναικών (βλ. γυναικοκτονίες).
ΑΚΟΜΑ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ‘ΤΙΜΗΣ’
Το United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women (Οντότητα των Ηνωμένων Εθνών, για την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών) έχει προτρέψει τα κράτη να επανεξετάσουν τις νομικές άμυνες του πάθους και της πρόκλησης -και άλλους παρόμοιους νόμους-, για να διασφαλίσουν ότι δεν οδηγούν σε ατιμωρησία, όσον αφορά τη βία κατά των γυναικών. Διευκρινίζεται ότι “οι νόμοι θα πρέπει να ορίζουν ξεκάθαρα ότι αυτές οι άμυνες δεν περιλαμβάνουν ή ισχύουν για εγκλήματα ‘τιμής’, μοιχεία ή ενδοοικογενειακή επίθεση ή φόνο”.
Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης, για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας -το πρώτο νομικά δεσμευτικό διεθνές έγγραφο για την ενδοοικογενειακή βία- ορίζει στο άρθρο 42 τα εξής:
Απαράδεκτες δικαιολογίες για εγκλήματα, συμπεριλαμβανομένων εγκλημάτων που διαπράττονται στο όνομα της λεγόμενης ‘τιμής’
1. Τα μέρη λαμβάνουν τα απαραίτητα νομοθετικά ή άλλα μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι, σε ποινικές διαδικασίες που κινούνται -μετά τη διάπραξη οποιασδήποτε από τις πράξεις βίας που καλύπτονται από το πεδίο εφαρμογής της παρούσας Σύμβασης-, ο πολιτισμός, τα έθιμα, η θρησκεία, η παράδοση ή η λεγόμενη τιμή δεν θεωρείται δικαιολογία για τέτοιες πράξεις. Αυτό καλύπτει, ειδικότερα, ισχυρισμούς ότι το θύμα έχει παραβιάσει πολιτιστικούς, θρησκευτικούς, κοινωνικούς ή παραδοσιακούς κανόνες ή έθιμα κατάλληλης συμπεριφοράς.
2. Τα μέρη λαμβάνουν τα απαραίτητα νομοθετικά ή άλλα μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι η υποκίνηση παιδιού από οποιοδήποτε άτομο, να διαπράξει οποιαδήποτε από τις πράξεις που αναφέρονται στην παράγραφο 1 δεν μειώνει την ποινική ευθύνη αυτού του ατόμου για τις πράξεις που διαπράχθηκαν.
Τα τελευταία χρόνια, η υπεράσπιση και η νομική μεταρρύθμιση έχει επικεντρωθεί σε διάφορους τομείς της νομοθεσίας, όπως την κατάργηση διατάξεων που προέβλεπαν ρητά μετριασμό ποινής ή αθώωση σε εγκλήματα πάθους (οι περισσότερες τέτοιες διατάξεις επικεντρώνονταν σε άνδρες που σκότωναν τις συζύγους τους, λόγω μοιχείας και πατέρες που σκότωναν κόρες λόγω προγαμιαίου σεξ)
- τη μεταρρύθμιση των νόμων για την αυτοάμυνα, διασφαλίζοντας ότι η ασαφής διατύπωση δεν οδηγεί σε ευρεία ερμηνεία της έννοιας (πχ αυτοάμυνα της οικογενειακής τιμής ή φήμης). Η UN Women έχει διευκρινίσει ότι “οι συντάκτες των νόμων, θα πρέπει να εξετάζουν εξονυχιστικά τις διατάξεις αυτοάμυνας για ασάφειες που αφήνουν ανοιχτό σε ερμηνεία, εάν η βλάβη περιλαμβάνει πλήγμα της ‘τιμής’.
- την αναμόρφωση της υπεράσπισης που σχετίζεται με την παραφροσύνη, όπως η παραφροσύνη, η προσωρινή παραφροσύνη, η ακαταμάχητη παρόρμηση, η μειωμένη ευθύνη και άλλες παρόμοιες άμυνες -ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτές οι υπερασπίσεις αναφέρονται σε γνήσιες ψυχιατρικές παθήσεις ή πραγματική αδυναμία κατανόησης λόγω αντικειμενικών παραγόντων (όπως η εισπνοή τοξικών αναθυμιάσεων) και δεν χρησιμοποιούνται ως νομική φαντασία που προορίζεται να δικαιολογήσει ενδοοικογενειακούς φόνους.
- τη μεταρρύθμιση της υπεράσπισης της πρόσκλησης -ιδίως σε ό,τι αφορά τα εναύσματα. Ο Καναδάς τροποποίησε τον νόμο περί πρόκλησης το 2015, περιορίζοντας τη χρήση του, έτσι ώστε η προκλητική συμπεριφορά του θύματος να συνιστά ποινικό αδίκημα που τιμωρείται με 5 ή περισσότερα χρόνια (από προσβολή που ήταν έως τότε).
Στις παραδοσιακές κοινωνίες, οι γυναίκες δεν μπορούσαν να παραπονεθούν για ερωμένες ή για πολυγυνία. Την ίδια ώρα, ανδρική σεξουαλική ζήλια είχε αναγνωριστεί ως το υψηλότερο συναίσθημα που θα μπορούσε να δικαιολογήσει ακόμη και τον φόνο.
ΤΟ “ΚΑΤΑ ΝΕΑΙΡΑΣ” ΤΟ… ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ
Η αναγνωρισμένη άδεια του αρχαίου Έλληνα συζύγου φαίνεται στο απόσπασμα που ακολουθεί από το Λόγο ‘κατά Νεαραίς’ που έχει αποδοθεί στον Απολλόδωρο. Όπως γράφει το site του ΟΣΔΕΛ “παραμένει ένα από τα πιο δημοφιλή κείμενα της αττικής ρητορείας ανά τους αιώνες, αλλά και των ιστορικών του αθηναϊκού δικαίου, της θρησκείας και της κοινωνίας”.
Ποια ήταν όμως, η Νέαιρα.
Είχε πουληθεί στη Νικαρέτη, η οποία τη μόρφωσε και την μεγάλωσε, για να την ‘ενοικιάζει’ ως πόρνη πριν την πουλήσει σε δυο άνδρες -οι οποίοι τη ‘χρησιμοποίησαν’ από κοινού ως σκλάβα. Όταν παντρεύτηκαν οι άνδρες αυτοί έδωσαν στη Νέαιρα δυο επιλογές: ή να τους επιστρέψει τα χρήματα που είχαν δώσει για να την ‘αγοράσουν’ ή να δουλέψει σε πορνείο και να εργαστεί εκεί, ώστε να βρει τα χρήματα που θα της εξασφάλιζαν την ελευθερία της. Τελικά, το ποσό το έδωσε ο Φρυνίωνας και την πήρε μαζί του -από την Κόρινθο στην Αθήνα. Για να κάνουμε μια μεγάλη ιστορία μικρή, η Νέαιρα τον εγκατέλειψε, επέστρεψε στην πορνεία, ώσπου ο Στέφανος αποφάσισε να τη βοηθήσει και να την εμφανίζει ως σύζυγο του. Αυτή η σχέση κατέληξε σε εκμετάλλευση και στα δικαστήρια, όπου η Νέαιρα κατηγορήθηκε πως παντρεύτηκε Αθηναίο, ενώ ήταν δούλη και εταίρα.
Ο δικανικός λόγος κατέληξε στο εξής:
Τις εταίρες τις έχουμε για την ηδονή μας, τις παλλακίδες για την καθημερινή φροντίδα του σώματος μας, τις δε συζύγους για να κάνουν νόμιμα παιδιά και να φυλάσσουν πιστά τα σπίτια μας.
Νόμος εν τω μεταξύ, που ίσχυε στην Ιταλία έως το 1981, ανέφερε ότι “αυτός που προκαλεί το θάνατο συζύγου, κόρης ή αδελφής, όταν την ανακαλύψει συμμετοχή σε παράνομες σαρκικές σχέσεις και στη έξαψη του πάθους που προκλήθηκε από την προσβολή της τιμής του ή της οικογένειάς του, καταδικάζεται σε ποινή τριών έως επτά ετών. Η ίδια ποινή επιβάλλεται και σε όποιον, υπό τις παραπάνω συνθήκες, προκαλέσει το θάνατο του εμπλεκόμενου σε παράνομες σαρκικές σχέσεις με τη σύζυγο, την κόρη ή την αδελφή του”.
ΤΙ ΚΑΝΟΥΝ ΛΑΘΟΣ ΤΑ MEDIA -ΚΑΙ ΟΙ ΝΟΜΟΘΕΤΕΣ
Fast forward στο σήμερα, η ευαισθητοποίηση για τις γυναικοκτονίες έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, στα media. “Ωστόσο, παρά τις συνεχείς κραυγές για την προσοχή του κοινού και την πολιτιστική αναγνώριση, τα μέσα ενημέρωσης αποτυγχάνουν να αναφέρουν σωστά ή ακόμη και να αναγνωρίσουν εγκλήματα, κατά μειονοτικών ομάδων, με αποτέλεσμα τα βάσανά τους να περνούν απαρατήρητα, να μην ακούγονται και να αγνοούνται”.
Τα στοιχεία κάνουν λόγο για ‘σιωπηρή επιδημία’ στη Γερμανία, χώρα που έχει εκ των υψηλότερων ποσοστών γυναικοκτονιών στην Ευρώπη (117, το 2020). Στο Νο1 είναι η Πολωνία (400 θύματα, το 2020 -χρονιά που στην Κολομβία κατέληξαν από χέρια συντρόφων τους 630 γυναίκες).
Η Ελλάδα είχε 10 θύματα, στο ίδιο διάστημα.
Η Ισπανία είναι η πρώτη χώρα -της ηπείρου μας- που έκανε καταμέτρηση έμφυλης βίας, ενώ η Τουρκία κέρδισε την κούρσα της πιο προβληματικής κάλυψης των συγκεκριμένων γεγονότων, από τα media (συνήθως… φταίει η γυναίκα για το θάνατο της).
Στην Ιταλία (των 102 γυναικοκτονιών, το 2020) το σωματείο των δημοσιογράφων έχει κάνει από το 2019 έκκληση για καλύτερη κάλυψη των περιστατικών.
Βάσει μελέτης που έγινε στη χώρα ρεκόρ (Κολομβία), τα κύρια προβλήματα στην αναφορά των εγκλημάτων αυτών στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ήταν πως στα μέσα που ερευνήθηκαν, γράφονταν τα ίδια πράγματα για
- τις ανισότητες με βάση το φύλο και διακρίσεις κατά των γυναικών
- τους δράστες μπροστά στο δικαστήριο
- την προϊστορία και εξέλιξη των γεγονότων της γυναικοκτονίας» και
- τις αντιδράσεις γειτόνων και αυτόπτων μαρτύρων
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΑ ΟΔΗΓΗΣΟΥΝ ΣΕ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ
To European Institute for Gender Equality εξέδωσε τις βασικές προϋποθέσεις, για να βελτιωθεί η κάλυψη των γυναικοκτονιών. Στο Νο1 της λίστας ήταν “η ανάγκη για κοινή κατανόηση του τι μετράει ως γυναικοκτονία -με σύστημα ταξινόμησης και καθοδήγησης”. Τονίζεται ότι “αν και κανένα κράτος μέλος της ΕΕ δεν έχει επί του παρόντος νομικό ορισμό της γυναικοκτονίας, ορισμένες χώρες αναγνωρίζουν έμφυλα κίνητρα πίσω από τις δολοφονίες γυναικών στη νομοθεσία τους, για παράδειγμα λόγω μίσους για λόγους φύλου.
Ένας κοινός ορισμός της γυναικοκτονίας σε ολόκληρη την ΕΕ θα βοηθούσε τα κράτη μέλη να εντοπίσουν αυτές τις δολοφονίες με βάση το φύλο, οι οποίες επί του παρόντος εξαφανίζονται στις στατιστικές γυναικείων ανθρωποκτονιών.
Η γνώση των κινήτρων και των συνθηκών που κρύβονται πίσω από τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών μπορεί να βοηθήσει τις κυβερνήσεις της ΕΕ να προστατεύσουν καλύτερα τα πιθανά θύματα, καθώς και να τιμωρήσουν και να αποτρέψουν τους δράστες.
Στο Νο2 ήταν η ανάγκη “για πλούσια και συγκρίσιμα δεδομένα, που θα επιτρέψουν και τη σωστή αναγνώριση των γυναικοκτονιών. όσο περισσότερες χώρες της ΕΕ συλλέγουν τον ίδιο τύπο δεδομένων, τόσο περισσότερες πληροφορίες έχουμε για τα κίνητρα και τις συνθήκες πίσω από αυτές τις δολοφονίες.
Το EIGE συμβουλεύει τις χώρες της ΕΕ σχετικά με ένα σύνολο μεταβλητών που πρέπει να συλλέγουν τουλάχιστον προκειμένου να διαπιστωθεί εάν μια δολοφονία είναι γυναικοκτονία και να αποκτήσουν περισσότερη κατανόηση σχετικά με το πλαίσιο πίσω από αυτήν. Οι σημαντικές μεταβλητές περιλαμβάνουν: α) δημογραφικές πληροφορίες για τα θύματα και τους δράστες, β) τη σχέση μεταξύ θύματος και δράστη, γ) το πλαίσιο της δολοφονίας, όπως αν υπήρχαν παιδιά μάρτυρες και δ) την παρουσία οποιωνδήποτε παραγόντων κινδύνου ανάλογα με το φύλο, όπως η εξάρτηση ή η προηγούμενη βία”.
