Το Σπήλαιο του Νταβέλη βρίσκεται στο ΝΔ τμήμα της Πεντέλης, σε υψόμετρο 700μ. αποτελεί μέρος του αρχαίου λατομείου μαρμάρου από το οποίο προήλθαν τα μάρμαρα που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Παρθενώνα, του ναού του Ηφαίστου, των Προπυλαίων και αρκετών ακόμη μνημείων και ναών της κλασσικής αρχαιότητας. Μάλιστα λίγα μέτρα από την είσοδο του σπηλαίου φαίνεται ο λίθινος δρόμος απ’ όπου μεταφέρονταν τα μάρμαρα από το Πεντελικό όρος στην Αθήνα με τη μέθοδο της κύλισης.
Κατά τα αρχαία χρόνια και καθώς οι λατόμοι έσκαβαν για να εξορύξουν το πολύτιμο μάρμαρο βρέθηκαν μπροστά στο εντυπωσιακό σπήλαιο. Από την αρχαιότητα στο σπήλαιο είχε αρχίσει να δίνεται μία άλλη διάσταση.
Στα νεότερα χρόνια η φήμη της σπηλιάς άρχισε να εξαπλώνεται και να συσχετίζεται με διάφορους μύθους και μυστήρια τον 19ο αιώνα όταν η σπηλιά χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο από τον περιβόητο λήσταρχο Νταβέλη. Φημολογείται ότι ο Νταβέλης κρυβόταν εδώ καθώς είχε ανακαλύψει στο βάθος της σπηλιάς μία υπόγεια στοά που οδηγούσε στο παλάτι της αγαπημένης του Σοφί ντε Μαρμπουά Λεμπρέν , την Δούκισσα της Πλακεντίας.
Οι θεωρίες αυτές αναζωπυρώθηκαν κατά την διάρκεια της δικτατορίας στην Ελλάδα όπου η τότε κυβέρνηση ξεκίνησε έργα στο αρχαίο λατομείο ώστε να μεταφερθεί εκεί το κεντρικό στρατηγείο επιχειρήσεων του στρατού. Το έργο όμως δεν ολοκληρώθηκε ποτέ λόγω της πτώσης της κυβέρνησης των συνταγματαρχών.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ξεκίνησαν και πάλι τα έργα, πιθανότατα για την κατασκευή αποθηκών ή βοηθητικών κτιρίων της αμερικανικής βάσης η οποία λειτουργούσε στην Νέα Μάκρη. Η περιοχή αποκλείστηκε και κηρύχθηκε ως στρατιωτική παρά τις αντιδράσεις των αρχαιολόγων με αποτέλεσμα να φουντώσουν οι θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την επιλογή του αρχαίου λατομείου.
Επίσης δεν είναι λίγες οι μαρτυρίες περίοικων και κατοίκων της περιοχής οι οποίοι ισχυρίζονταν πως άκουγαν περίεργους θορύβους, έβλεπαν παράξενα φώτα ακόμη και μυστηριώδεις κόκκινους στροβίλους. Ένα άλλο γεγονός που φούντωσε τις θεωρίες συνωμοσίας γύρω από το σπήλαιο είναι μία προγραμματισμένη εκπομπή της κρατικής τηλεόρασης το 1977 λίγο καιρό πριν αρχίσουν τα έργα, η προβολή της οποίας αναβλήθηκε την τελευταία στιγμή.
Οι πληροφορίες έλεγαν ότι κάτω από το ιερό του ενός από τους δύο ναούς υπήρχε μία καταπακτή η οποία άνοιγε χρησιμοποιώντας ως μοχλό τον σταυρό που βρίσκεται πάνω από τον ναό με αποτέλεσμα πολλοί κυνηγοί θησαυρών να ερευνούν το σπήλαιο. Αναμφισβήτητα το σπήλαιο του Νταβέλη αποτελεί το μεγαλύτερο μυστήριο στον Ελλαδικό χώρο για πολλούς αιώνες.
Η είσοδός της σπηλιάς είναι εντυπωσιακή. Στα δεξιά της βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου με τοιχογραφίες πρωτότυπης τεχνογραφίας (13ος αι.) Στη νότια πλευρά του είναι χαραγμένες μορφές αγγέλων, σταυροί, αετοί και διάφορα χριστιανικά σύμβολα.
Στην άλλη πλευρά του σπηλαίου βρίσκεται το ασκητήριο του Αγίου Σπυρίδωνα με μεταβυζαντινά έργα. Στο δάπεδό του όπως φαίνεται και στο video υπάρχουν δύο μικρές κρύπτες καθώς και μια ταφική λάρνακα. Οι τοιχογραφίες από τα δύο αυτά εκκλησάκια εκτίθενται σήμερα στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας.
