Ο έρωτας έπαιζε και παίζει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή των ανθρώπων και επομένως δεν θα μπορούσε να λείπει από τη ζωή των αγωνιστών.
Παιδιά και οι ίδιοι φλογερών ερώτων, μέσα στη δίνη των πολέμων, όπως ο γιός της καλογριάς Ζωής Ντιμισκή, Γ.Καραϊσκάκης με τη γυναίκα του Γκόλφω και την ψυχοκόρη του Μαριώ (εκ μουσουλμάνων) που την είχε μαζί του στο στράτευμα ντυμένη πολεμιστή και την φώναζε Ζαφείρη.
Αλλά από παλαιότερα, συναντάμε το Ρήγα Βελεστινλή και το έργο του «σχολείον των ντελικάτων εραστών», (Βιέννη 1790), μέχρι τον Μούρτζινο που τον είχε ερωτευθεί μία αδελφή του Σουλτάνου (σχετ. Λιάνας Μυστακίδου: «οι γυναίκες στην αυλή των Οθωμανών και ο ρόλος της Βαλιντέ Σουλτάνας», 2008 – σ.σ: πολλές εκ των οποίων ήταν Ελληνίδες).
Τον Γεώργιο Γκότζια – (Γ) Κοτζιά, ως διάκο στην Πόλη, ερωτευμένο με την φαναριώτισσα Αικ.Γκίκα (Δόμνα Κατήνκω) στην οποία έγραφε ποιήματα, πριν εκλεγεί άγαμος Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών, με τ’ όνομα Γερμανός.
Επίσης, τον έρωτα της Αίσέ Αρναούτογλου με τον Παναγιωτάκη Φωτήλα στα Καλάβρυτα, ή την Αρκαδιανή που πολεμούσε ντυμένη στα Κλέφτικα, όπως λέει το τραγούδι για να ζεί κοντά στον αγαπημένο της.
Η Αρετή ομοίως, που ήθελε τα Καλαβρυτινά παλλικάρια, « οπού φορούν τα Τσάμικα» ρούχα ( συλλογή δημοτικών τραγουδιών, Passow).
Την Ελένη απ’ το Λ(ε)ιβάρτζι και τον έρωτά της με τον μουσουλμάνο Λιμάζ Αγά, που αποτύπωσε άλλο ένα δημοτικό τραγούδι, με τον γνωστό τίτλο «ένας ασίκης απ΄το Λ(ε)ιβάρτζι».
Το Αρκαδικό τραγούδι από τη Γορτυνία: «μάνα μια κόρη που’δα ‘γω, στον ποταμό να πλένει, μα είχε ασημένιο κόπανο και πλάκα μαρμαρένια. Πώς να’ταν να τη φίληγα και δίνω τ’ άλογό μου, κι’ αν δεν της φτάσει τ’ άλογο δίνω και τ’ άρματά μου, κι’αν δεν της φτάσουν τ’ άρματα και 500 γρόσια, μονάχα να τη φίληγα».
Καθώς και το Ντιλμπέρι – ντιλμπεράκι (dilber σημαίνει ομορφιά και καλλονή στα οθωμανικά): «Για την καλή μας συντροφιά μας, ντιλμπέρι, ντιλμπεράκι, θα ειπώ, ένα τραγουδάκι. Κι’ αν δεν το ειπώ τόσα καλά να’μαι συμπαθισμένος. Πως το ‘παθα ο καημένος. Να ‘μουν κομμάτι ανήμπορος και λίγο λαβωμένος. Μηδέ σπαθί με λάβωσε , μηδ’ άρμα του πολέμου. Μον’ με λάβωσε μια λυγερή, με δίκοπο μαχαίρι, και μου ’κοψε το χέρι».
Σαφώς η κατηγορία των δημοτικών τραγουδιών με θέμα τον έρωτα είναι πολύ μεγάλη, ενώ παρουσιάζει ιστορικό ενδιαφέρον και όχι μόνο λαογραφικό/ μουσικολογικό, η αποτύπωση των ερώτων επώνυμων αγωνιστών.
Μερικοί απ’ αυτούς τους έρωτες, όπως τους ανθολόγησε βάσει πηγών, στο τρίτομο έργο του «τα ερωτικά του ’21» ο Κυριάκος Σκιαθάς (εκδ. διαπολιτισμός) είναι των Κόλια Πλαπούτα, Ζαχαριά, της Μ.Μαυρογένους, του Β.Μαυροβουνιώτη, του Κίτσου Τζαβέλ(λ)α, του Γκούρα, της Μπουμπουλίνας, της κόρης της Ελένης και μνηστής του δολοφονημένου Πάνου Κολοκοτρώνη, του Κ.Μαυρομιχάλη και της Σταυριάνας, του Ανδ.Λόντου με την Μπάσσο, του Ι.Κωλέττη, του Δημητσέλιου με την αντρικοφορεμένη αγωνίστρια Ρηνιώ.
Του Κανάρη που λίγο έλειψε να γίνει καλόγερος λόγω της Δέσπως. Του γεροΤσάκα του τριπλοπαντρεμένου, του Παπαφλέσσα, του Αθ. Διάκου, του Αναστ. Μαυρομιχάλη, του Βαρνακιώτη και των Νοταράδων που έριζαν για την Σοφίτσα. Ο έρωτας του Τσόγκα με μία οθωμανή.
Ο ντελικανής Ανδ. Μεταξάς, ο Γιωργάκης Κίτσου, ο Γρ. Σούτζος με τη Ραλλού, έως το Διονύσιο Σολωμό που ήταν τόκος παράνομου έρωτα και νόθος.
Ο Γιάννης – Γενναίος Κολοκοτρώνης που δεν ήθελε τη Φωτεινή του, τα ειδύλλια του Κασομούλη και φυσικά ο μεγάλος ανεκπλήρωτος έρωτας του Ι.Καποδίστρια με την Ρωξάνδρα Στούρτζα.
Επανάσταση χωρίς έρωτα στη ζωή και στον άνθρωπο, δηλ στην αξιοπρέπεια της επιλογής και της Ελευθερίας, δεν γίνεται. Οι αν- έραστοι δεν αλλάζουν τον κόσμο! Έρως ανίκατε μάχαν !
